گذشتهای مربوط به نماز
برای مسافر، نماز شکسته قرار داده شده است، به اینصورت که نمازهای چهار رکعتی [ظهر و عصر و عشاء] دو رکعت خوانده می‌شوند و پیامبرصدر این‌باره فرموده است: «این، صدقه‌ای است که خدا به شما ارزانی داشته و شما آن را بپذیرید» [۱۳۸].
همینطور، جمع میان دو نماز اجازه داده شده است [ظهر با عصر و مغرب با عشاء] و به جای آوردن دو نماز را پشت سرهم در وقت یکی از آنها مجاز دانسته‌اند.
به همین ترتیب، به مریض اجازه داده است که در حالت نشسته و یا به پهلو خوابیده و به پشت افتاده [برحسب امکان و توانائی] نماز بخواند و برایش تنگی و فشار باقی نگذاشته است.
دربارۀ طهارت نیز [که شرط درستی نماز است] به کسی که به خاطر بیماری، مسافرت یا عذر دیگری امکان استعمال آب را ندارد، به عنوان تسهیل و رحمتی از جانب خدا برای بندگانش، اجازه داده است که به جای وضو، بر زمین پاکی از ماسه، خاک یا سنگ و غیره تیمم کند:
﴿...وَإِن كُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوۡ جَآءَ أَحَدٞ مِّنكُم مِّنَ ٱلۡغَآئِطِ أَوۡ لَٰمَسۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدٗا طَيِّبٗا فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِكُمۡ وَأَيۡدِيكُم مِّنۡهُۚ مَا يُرِيدُ ٱللَّهُ لِيَجۡعَلَ عَلَيۡكُم مِّنۡ حَرَجٖ وَلَٰكِن يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمۡ وَلِيُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَيۡكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ ٦﴾[المائدة: ۶].
«و اگر مریض یا در سفر بودید یا از قضای حاجت آمدید و یا با زنها نزدیکی کردید و آبی نیافتید، بر زمین پاکی تیمم کنید، پس چهره و دستهای خود را مسح نمایید. خداوند نمی‌خواهد برای شما دشواری بیافریند بلکه می‌خواهد پاکتان کند و نعمتش را به شما تمام نماید تا شاید سپاسگزار باشید».
قرآن کریم، این حکم را در سورۀ نساء نیز یادآوری نموده و فرموده است:
﴿فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِكُمۡ وَأَيۡدِيكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا ٤٣﴾[النساء: ۴۳].
«روى و دستانتان را مسح کنید. بىگمان خداوند بخشنده آمرزگار است».
در این آیه‌ها برای شخص مسلمان معلوم می‌گردد که این اجازه‌ها و گذشتها، مظهری برای تجلی اسماء خدا می‌باشند: «العفو الغفور، الكریم الرحیم...»کسی که پاکی بندگانش را می‌خواهد و نعمت خود را بر آنها تمام می‌گرداند.
کاری هم که عمروبن العاص در هنگامی که از سوی رسول خداصبه نبرد ذات‌السلاسل گسیل شد، انجام داد، نمونه‌ای از گذشتها و تخفیفهای خدایی است: «او در شبی بسیار سرد، محتلم گردید و ترسید که اگر غسل کند، از بین برود. بنابراین تیمم نمود و با اطرافیانش به نماز صبح ایستاد، ولی یارانش به این کار عمرو قانع نشدند، هنگامی که نزد رسول خداصبرگشتند، جریان را برایش تعریف کردند، پیامبرصفرمود: ای عمرو، تو در حال جنابت به نماز ایستادی؟ عمرو گفت: این گفتۀ خدا را به یاد آوردم که؛
﴿وَلَا تَقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِكُمۡ رَحِيمٗا ٢٩﴾[النساء: ۲۹].
«و خویشتن را مکشید، که خداوند [نسبت] به شما مهربان است».
و تیمم نموده نماز خواندم. پیامبرصخندید و چیزی نگفت [۱۳۹].
معلوم است که خنده و سکوت پیامبرصدلیل تایید کار عمرو بلکه نشانۀ ستایش از فهم و درک او در چنین قضیه‌ای می‌باشد.
[۱۳۸] روایت از مسلم و صاحبان سنن. [۱۳۹] روایت از احمد، ابوداود، حاکم، دارقطنی و ابن حیان.