نماز مطلوب
نمازی که اسلام خواستار آن می‌باشد، فقط الفاظی که بر زبان جاری می‌شوند و حرکاتی که به وسیلۀ اندامها انجام می‌گیرند، بدون هیچ تدبر عقلی و خشوع قلبی، نمی‌باشد و چیزی نیست که آدمی مانند خروسی بدان منقار زند و چون کلاغی برباید و مانند روباهی بدان نظر کند. نماز مقبول، نمازی است که به حد کافی دارای تأمل و خشیت و حضور قلبی نسبت به عظمت معبود باشد و این بدان جهت است که هدف اول نماز، بلکه همۀ عبادات، متذکر ساختن انسان و یادآوری پروردگاری که آفریده و نظام بخشیده و اندازه گرفته و هدایت نموده است، می‌باشد.
خداوند می‌فرماید:
﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ لِذِكۡرِيٓ ١٤﴾[طه: ۱۴].
«نماز را برای یاد من بپای‌دار».
و پیامبرصنیز فرموده است: «برای اقامه و احیای نماز ذکر خدای تعالی است که نماز واجب گردید و به حج فرمان داده شد و مناسک معین و شناسانده شدند» [۱۵۵].
و با اشاره به روح نماز فرموده است: «نماز اینست که دعا و تضرع و زاری کنی و دستت را بگذاری و خدای، خدایا بگویی و کسی که چنین نکند، نمازش ناقص می‌باشد» [۱۵۶].
اینها نمونه‌ای از طرح و یادآوری اهمیت حضور قلب، در نماز هستند، اما دربارۀ حضور فکر و عقل، به این سخن خدا بسنده می‌کنیم که می‌فرماید:
﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقۡرَبُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَنتُمۡ سُكَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَعۡلَمُواْ مَا تَقُولُونَ﴾[النساء:۴۳].
«ای ایمان آورندگان، در حال مستی و بیخودی به نماز اقدام نکنید تا بفهمید چه می‌گویید».
و با این استدلال، وجوب حضور فکری در نماز را خاطرنشان ساخته است. چه بسا نمازگزارانی که نمی‌دانند در نماز خود چه می‌گویند در حالی که شراب هم نمی‌نوشند! ولی جهل و بی‌خبری و دنیادوستی و هواپرستی، از خودبیخودشان کرده است.
ابن عباس بمی‌گوید: دو رکعت نماز متعادل و همراه با تفکر، از نماز یک شب تمام، بدون توجه قلب، ارزشمندتر است.
این، همان نمازی است که پیامبر صنور چشم خویش را در آن می‌دید و بدان اشتیاق ورزیده شتاب می‌نمود و به بلال می‌فرمود: ما را با دعوت به نماز، آسوده کن. این، نماز انس و محبت است، نه نماز خم و راست شدن که بسیاری از مسلمانان به جا می‌آورند و چه فرق بزرگی است میان کسی که به نماز برمی‌خیزد و می‌گوید: «با آن آرام شان ده» با آن کسی که به نماز برمی‌خیزد و می‌گوید «از آن راحتمان کن!».
[۱۵۵] إنما فرضت الصلاة وأمر بالحج والطواف وأشعرت المناسك لإقامة ذكر الله. روایت از ابوداود. [۱۵۶] ترمذی و نسائی و ابن خزیمه در صحیح خود با عبارات مختلف نقل کرده‌اند. «إنما الصلاة تمسكن وتواضع وتضرع وتأوه وتنادم وتضع يديك فتقول اللهم اللهم فمن لم يفعل فهي خداج»