عبادت در اسلام

پیشگفتار

وقتی که عبادت خداوند، اولین حق او به گردن ما باشد، یادگیری و آموزش آن به دیگران هم نخستین وظیفۀ واجب ما خواهد بود.

نخستین عبادات، از نظر لزوم شناخت و فهمیدن آنها، عبادات شعائر هستند، یعنی عبادتهایی که دارای اشکال، اوصاف و کیفیت معینی هستند و اگر طبق همان ویژگیهای مقرر شده انجام نگیرند، پذیرفته نخواهند شد. این آیینها عبارتند از: نماز، روزه، زکات و حج که اسرار و آثارشان را در زندگی مورد بررسی قرار دادیم.

این آیینهای بزرگ چهارگانه، همان چیزهایی هستند که از سوی پیامبر اسلامصپس از شهادتین، پایه‌های اساسی دین معرفی شده‌اند.

فقهاء به این آیینها، در برابر چیزهایی که در تقسیم فقهی خود «معاملات» خوانده‌اند، عنوان «عبادات» بخشیده‌اند. برای این که از طرف دین به وجود آمده‌اند و پیش از آن وجود نداشته‌اند.

اما در مورد شاخۀ «معاملات» چنین نیست و دین، فقط اصلاح و تصحیح آنها را برعهده دارد. برای این که زندگی مردم هیچگاه خالی از مبادله و داد و ستد نبوده است و هنگامی که دین آمد، کارش تأیید جنبه‌های درست و حذف بخشهای فاسد آن بوده است. به همین جهت، پیشوایان محقق اسلام این نکته را اذعان دارند که: در عبادات بنای کار بر خودداری است مگر در چیزهایی که به وسیلۀ دین تشریع و توصیه شده‌اند، اما در عادات و معاملات تکیه بر اباحه (تجویز) است مگر در مواردی که از طرف دین ممنوع گشته باشند.

در این جا از روش نمونۀ آموزش این عبادات که رعایت و پیروی آن ضروری و برخاسته از طبیعت و روح دین و شریعت ماست، گفتگو می‌کنیم.

این عبادتها با گذشت زمان از نظر شیوۀ آموزش، اشکال و مراحل گوناگونی به خود گرفته و تا آن حد از انشعاب و سختی و پیچیدگی رسیده‌اند که وقت یک فرد معمولی در عصر ما گنجایش فراگیری و شناخت همۀ آنها را ندارد و اگر وقتش نیز امکان بدهد، ذهن و روحش ظرفیت آن را ندارد.

مفهوم این سخن آن نیست که ما بخواهیم عبادات را تغییر شکل بدهیم تا برای معدۀ راحت طلب عصر ما قابل هضم گردیده با روح نوین آن سازگار شود.

هرگز چنین نیست، زیرا که عبادات قابل دگرگونی و تحول نمی‌باشند و با تغییر زمان هم تغییر نمی‌پذیرند، زیر بار اجتهاد یا قیاس و یا اجماع نیز نمی‌روند و همچون خمیر نرمی نیستند که در دست نانوا به هر شکلی که او می‌خواهد، درآیند.

عبادات، ثبات همیشگی دارند و آنچه که ما در پی تغییرش هستیم، روش آموزش آنها می‌باشد و منظورمان اینست که با استفاده از این روش به حالت و شیوۀ روزگار پیام خداصو اصحاب هدایت یافتۀ او بازگردیم.