تخفیفات روزه
اسلام، در مورد روزۀ رمضان نیز برای شخصی که در حال مسافرت به نقاط مختلف می‌باشد. گذشتها و تخفیفهایی در نظرگرفته و حتی این تخفیفها را در صورتی که روزه، متضمن دشواری و ناراحتی قابل ملاحظه‌ای باشد، واجب دانسته است.
در صحیح، از قول جابر آمده است که پیامبرصدر مسافرت بود، مردی را مشاهده کرد که گروهی به گردش جمع شده بودند و سایبانی برایش تهیه نموده بودند. گفت: چه خبر است؟ گفت: مردی روزه‌دار است. فرمود: «لَيْسَ مِنَ الْبِرِّ أَنْ تَصُومُوا فِى السَّفَرِ»یعنی: «روزه گرفتن در حین سفر، خوبی و نیکی شمرده نمی‌شود».
از عمار بن یاسر نیز روایت شده است که: همراه رسول خداصاز نبردی می‌آمدیم، در روز بسیار گرمی حرکت نمودیم و در نقطه‌ای در میان راه فرود آمدیم. مردی از ما جدا شد و به زیر سایۀ درختی رفت، رفقایش دورش را گرفتند و او همچون بیماری افتاده بود. پیامبرصوقتی که این وضع را دید، فرمود: رفیقتان را چه شده است؟ گفتند: روزه‌دار است. رسول خداصفرمود: «خوب نیست که در مسافرت روزه بگیرید، اجازه و تخفیفی را که خدا داده است، بپذیرید و به کار بندید» [۱۴۱].
بدینسان پیامبرصآشکارا تصریح نموده است که هر گاه روزه گرفتن برای مسافر مشکل آمد، در حدودی که روایات معلوم داشتند، یک گناه بشمار می‌رود نه یک عمل صواب.
از انس روایت شده است که گفت: ما همراه پیامبرصدر مسافرت بودیم، برخی از ما روزه‌دار بودند و برخی نبودند، در روزی گرم به منزلی فرود آمدیم و جز بالاپوش خود، سایه‌ای نداشتیم، روزه‌داران افتادند و دیگران برخاستند، چادرها را کوبیدند و اسبها را آب دادند. رسول خداصفرمود: امروز اجر و ثواب را آنهایی که روزه نگرفته بودند، بردند» [۱۴۲].
شخص روزه‌دار، در چنین مواقعی بهره‌ای جز گرسنگی و تشنگی نمی‌برد ولی شخص بی‌روزه هم به سیری و هم به پاداش فعالیت اجتماعی و خدمت به دیگران می‌رسد.
همینطور برای مریض، اجازۀ افطار در رمضان داده شده است و در عوض، تعدادی از روزهای دیگر بعد از بیماری، روزه می‌گیرد. قرآن کریم در این باره چنین می‌فرماید:
﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ﴾[البقرة: ۱۸۵].
«ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن برای هدایت مردم و به عنوان نشانه‌هایی از هدایت و فرقان، نازل گردیده است. پس هر یک از شما که این ماه را درک نمود، باید روزه بگیرد و هر کس بیمار یا در سفر باشد، همان تعداد از روزهای دیگر را روزه بگیرد. خداوند راحتی شما را می‌خواهد وسختی و دشواری بشما نمی‌خواهد».
رسول خداصبه مجاهدین اجازه داده است که در ایام روزه‌دار افطار کنند، ابوسعید می‌گوید: «با رسول خداصدر حال روزه به طرف مکه حرکت کردیم. چون در منزلی فرود آمدیم، رسول خداصفرمود: شما اینکه به دشمن نزدیک شده‌اید و خوردن برایتان توان‌دهنده است و مجاز هستید. بعضی از ما روزۀ خود را شکستند و بعضی همچنان روزه‌دار ماندند. سپس به منزل دیگری درآمدیم، پیامبرصفرمود: شما صبح، با دشمن روبرو خواهید شد، شکستن روزه برایتان توان بخش است، پس افطار کنید. بدین‌ترتیب دستور قطعی داده شد و همگی افطار کردیم» [۱۴۳].
ابن قیم، از این جمله که «شما صبح با دشمن روبرو خواهید شد و افطار برایتان نیرودهنده است». نتیجه گرفته‌اند که مقابله با دشمن، هر چند در غیر سفر باشد، شکستن روزه را لازم می‌کند، زیرا که مسلمانان موظف به تجهیز نیرو هستند ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن قُوَّةٖ﴾[الأنفال: ۶۰] «و آنچه از نیرو در توان دارید براى [مقابله با] آنان آماده سازید» و افطار، از لوازم نیرومندی می‌باشد.
اصل تخفیف و آسان‌سازی عبادت، در رابطه با این سه موضوع [بیماری، مسافرت و جهاد] اصلی است که قرآن، از آغاز طلوع اسلام، در مکه آورده و در سورۀ مزمل می‌فرماید:
﴿عَلِمَ أَن لَّن تُحۡصُوهُ فَتَابَ عَلَيۡكُمۡۖ فَٱقۡرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنَ ٱلۡقُرۡءَانِۚ عَلِمَ أَن سَيَكُونُ مِنكُم مَّرۡضَىٰ وَءَاخَرُونَ يَضۡرِبُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِ يَبۡتَغُونَ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَءَاخَرُونَ يُقَٰتِلُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِۖ فَٱقۡرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنۡهُۚ﴾[المزمل: ۲۰].
«(خداوند) معلوم داشت که شما نمىتوانید به آن پایبند باشید. لذا از شما در گذشت. پس آنچه میسّر باشد از قرآن بخوانید. معلوم داشت که برخى از شما بیمار خواهند بود و دیگرانى هم در زمین سفر مىکنند. که از فضل خدا مىجویند. و دیگرانى که در راه خدا کارزار مىکنند. پس آنچه میسّر باشد از آن بخوانید».
بیشتر از همۀ مردم، اصحاب پیامبرصبودند که از این گذشتها و تخفیفها خوشحال و بهره‌مند می‌شدند، همان کسانی که آیین و احکام دین را از پیامبرصخدا فرا گرفته و از سرچشمۀ نبوت، سیراب گردیدند و آنچه را که خداوند توسعه داد، تنگ و سخت نگرفتند، زیرا فهمیده بودند که «خداوند، دوست دارد که رخصت‌هایش پذیرفته شود، همانگونه که معصیت خویش را دوست ندارد» [۱۴۴].
[۱۴۱] این را طبرانی در«الکبیر» با سندهای خوب نقل کرده است. [۱۴۲] روایت از مسلم. [۱۴۳] روایت از احمد ومسلم و ابوداود. [۱۴۴] روایت از احمد. «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُ أَنْ تُؤْتَى رُخَصُهُ كَمَا يَكْرَهُ أَنْ تُؤْتَى مَعْصِيَتُهُ».