۵- احکام قربانی
سن: گوسفند باید شش ماه تمام کرده باشد و وارد ماه هفتم شده باشد و سایر حیوانات اعم از بز، شتر و گاو باید دندان‌های جلویش افتاده باشد، یعنی بز باید یک سال تمام کرده باشد و وراد سال سوم شده باشد، و شتر نیز باید چهار سال را تمام کرده و وارد سال پنجم شده باشد، گاو هم باید دو سال را تمام کرده باشد و وارد سال سوم شده باشد، زیرا پیامبر جفرمود:
«لا تذبحوا إلا مُسنَّة، إلا أن یعسرَ علیكُم فتذبَحُوا جذعَة من الضأن والمسنة من الأنعام هی الثنیة» [۱۹۲].
«جز حیوانی که به سن قانونی رسیده، ذبح نکنید، مگر اینکه توانایی آن را نداشته باشید، پس حیوانی را قربانی کنید که دندان‌های جلویش افتاده باشد».
(۱) سلامت: حیوان قربانی باید دارای سلامتی و دور از عیوبی باشد که باعث فساد گوشت حیوان می‌شود؛ بنابر این حیوان کور، لنگ، حیوانی که شاخ یا گوشش قطع شده، مریض و لاغر برای قربانی‌کردن به کار نمی‌آید، زیرا پیامبرجفرموده است:
«أربع لا تجوز فی الأضاحی: العوراء البیِّن عورها، والمریضة البیّن مرضها، والعرجاء البیّن ضلعُها، والكبیرة التی لا تُنقى - یعنی لا نقی فیها - أی لا مُخّ فی عظامها، وهی الهازل العجفاء» [۱۹۳].
«چهار حیوان برای قربانی‌کردن به کار نمی‌آید: حیوانی که کوری آشکار دارد، حیوان مریضی که مرضش آشکار باشد، حیوانی له لنگی معلومی داشته باشد و حیوان بسیار لاغری که مغز استخوانش تحلیل رفته باشد».
(۲) بهترین حیوان: بهترین قربانی قوچی شاخدار، نر و سفید رنگ است که اطراف چشمان و پاهایش سیاه باشند، زیرا این همان صفتی است که پیامبر خدا جآن را می‌پسندید و قربانی می‌کرد. عایشه‌لمی‌گوید:
«إن النبی ضحى بكبش أقرن، یطأ فـی سواد، ویمشی فـی سواد، وینظر فی سواد» [۱۹۴].
«پیامبر جقوچی شاخدار را قربانی کرد که پاها و اطراف چشمانش سیاه رنگ بودند».
(۳) زمان قربانی‌کردن: صبح‌گاه روز عید، یعنی بعد از نماز عید به عنوان وقت و زمان قربانی کردن معرفی می‌شود و اگر قبل از آن حیوانی ذبح شود، به عنوان قربانی محسوب نمی‌گردد، زیرا پیامبر جفرمود:
«من ذَبح قبل الصلاة فإنما یذبحُ لنفسه، ومن ذبح بعد الصلاة فقد تمَّ نسكه وأصاب سنة المسلمین» [۱۹۵].
«هرکس قبل از نماز عید حیوانش را ذبح نماید، او برای خود ذبح کرده (و به عنوان قربانی محسوب نمی‌گردد)، و هرکس بعد از نماز، حیوانش را ذبح نماید، او عبادت را کاملا انجام داده و با سنت مسلمانان هماهنگ شده است».
در صورتی که قربانی به روز دوم و سوم بعد از عید تأخیر شود، اشکالی ندارد و قربانی صحیح می‌باشد، زیرا در روایت آمده که پیامبر جفرمود:
«كل أیام التشریع ذبح» [۱۹۶].
«تمامی ایام التشریق (برای) قربانی کردن است».
آنچه هنگام ذبح مستحب است: باید حیوان آماده شده برای قربانی، هنگام ذبح رو به قبله قرار داده شود و بگوید:
﴿ وَجَّهۡتُ وَجۡهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ حَنِيفٗاۖ وَمَآ أَنَا۠ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ٧٩﴾[الأنعام: ۷۹].
﴿ قُلۡ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ١٦٢ لَا شَرِيكَ لَهُۥۖ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠ أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ ١٦٣ ﴾[الأنعام: ١٦٢-١٦٣].
و هنگام انجام ذبح بگوید: «بسم الله [۱۹۷]والله أكبر اللهم هذا منك ولك».
«به نام خدا، و خدا از هر چیزی بزرگ‌تر است، خداوندا! این حیوان بخشش تو است و آن را برای تو ذبح کردم».
وکالت برای ذبح قربانی جایز است: مستحب است که شخص قربانی کننده، خودش ذبح را انجام دهد و اگر در صورتی کسی دیگر را به عنوان وکیل خود قرار بدهد، بدون اختلاف میان فقها، وکالت وی جایز و بدون اشکال می‌باشد.
تقسیم قربانی: مستحب است که حیوان قربانی شده به سه قسمت تقسیم شود: یک سوم برای خانواده‌ی قربانی کننده، یک سوم دیگر برای صدقه و یک سوم پایانی برای دوستان فرستاده می‌شود، زیرا پیامبر جدر مورد حیوان قربانی شده فرمود:
«كلوا وادخروا وتصدقوا».
«از آن بخورید، خزن نمایید و به عنوان صدقه برای دیگران بفرستید».
حق قصاب باید از راه دیگری تأمین شود: جایز نیست که حق قصاب از حیوان قربانی شده، پرداخت شود، زیرا از حضرت علیسروایت شده که فرمود: پیامبر جبه من فرمان داد که سرپرستی شتر قربانی شده‌اش نمایم و گوشت و پوست آن را به صدقه بدهم و اینکه از حیوان قربانی شده به قصاب چیزی ندهم و فرمود: ما غیر از حیوان قربانی شده چیز دیگری را به او می‌دهیم [۱۹۸].
آیا یک شات برای خانواده‌ای کفایت می‌کند؟: یک شات برای قربانی خانواده‌ای کفایت می‌کند اگر چه چند نفر نیز باشند، زیرا از ابوایوبسروایت شده که فرمود: در عصر پیامبر جیک شات را برای خانواده‌ای قربانی می‌کردند [۱۹۹].
آداب کسی که قربانی می‌کند: با شروع ده روز ماه ذی الحجه، اگر کسی قصد قربانی کردن را داشته باشد، مکروه است که مو و ناخن‌های خود را کوتاه کند تا وقتی که قربانی ذبح می‌شود.
مطابق آنچه که امام مسلم روایت کرده است که پیامبر جفرموده‌اند:
«إذا رأیتم هلال ذی الحجة وأراد أحدكم أن یُضحی فلیُمسك عن شعره، وأظفاره حتى یُضحی» [۲۰۰].
«هنگامی که هلال ماه ذی الحجه را دیدید و یکی از شما خواست قربانی کند، دست از (کوتاه کردن) مو و ناخن خود بردارد».
قربانی کردن پیامبر جبه نیابت از مسلمانان: کسی که نتواند حیوانی را قربانی کند، پاداش قربانی کنندگان عاید او می‌شود، زیرا پیامبر جنری را قربانی کرد و هنگام ذبح آن فرمود:
«اللهُمَّ هذا عنی وعمَّن لم یُضحّ من أمتی» [۲۰۱].
«پروردگارا (این قربانی را) برای خود و کسانی از امتم که توانایی قربانی‌کردن را ندارند، قربانی کردم».
[۱۹۲] صحیح مسلم. [۱۹۳] صحیح مسلم. [۱۹۴] سنن ترمذی و آن‌را صحیح قلمداد نموده است [۱۹۵] صحیح بخاری. [۱۹۶] مسند امام احمد. [۱۹۷] گفتن «بسم الله» در ابتدای ذبح حیوان با نص آیه‌ی قرآن واجب می‌باشد، آن‌جا که خداوند فرموده است: ﴿ وَلَا تَأۡكُلُواْ مِمَّا لَمۡ يُذۡكَرِ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ ﴾[الأنعام: ۱۲۱]. [۱۹۸] متفق علیه [۱۹۹] ترمذی روایت کرده و آن‌را صحیح قلمداد نموده است. [۲۰۰] صحیح مسلم. [۲۰۱] أحمد و أبو داود و ترمذی.