تفسیر سوره فاتحه
﴿ بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ١ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ٣ مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤ إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥ ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾[سورة الفاتحة].
﴿ بِسۡمِ ٱللَّهِ﴾: یعنی با تمام نام‌های زیبای خداوند شروع می‌نمایم، ﴿ ٱللَّهِ ﴾تنها معبود و فرمان‌روایی است که شایسته‌ی عبادت می‌باشد، زیرا متصف به تمامی صفات الوهیت (صفات کمال) می‌باشد.
﴿ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ﴾دو نام از نام‌های خداوند متعال است و بر این امر دلالت دارند که خداوند صاحب رحمت گسترده و سترگ است، و رحمت وی هرجاندار و بی جانی را در برگرفته و شامل متقین و پیرون پیامبران می‌باشد.
﴿ ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ﴾ثناگویی از خداوندﻷبا استفاده از صفات کمال، پس تشکری محبت آمیز و آمیخته با احترام و ادب و نزاکت برای خدا.
﴿ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢ ﴾رب به معنی تربیت همه‌ی جهانیان است، از این‌رو که آنان را آفریده، روزی بخشیده و به مصلحت دین و دنیا، رهنمودشان کرده است و اینکه آنان را به هر خیری توفیق داده و از هر شری دور نموده است.
﴿ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢ ﴾از این‌رو که تنها آفریننده و مدبر جهان است و نعمت‌های خود را بر مخلوقاتش ارزانی بخشیده است و در نهایت غنا بسر می‌برد و همه‌ی جهانیان بدو نیازمند هستند و ﴿ ٱلۡعَٰلَمِينَ ﴾غیر از خدا، تمام موجودات اعم از انسان، جن و فرشتگان.
﴿ مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤﴾مالک کسی است که متصف به صفات متعالی و کامل می‌باشد، آن صفاتی که معمولا به وسیله‌ی آن اقتدار و نفوذ تحقق می‌یابد، و از جمله آثارش این است که امر و نهی می‌کند و پاداش می‌دهد و تنبیه می‌نماید، و با قوانین سرنوشت ساز شرعی و کیفری در جهان آفرینش به صورتی کامل تصرف می‌کند، به همین خاطر خداوند، اقتدار خود را به روز واپسین (قیامت) نسبت داده است، زیرا خداوند متعال در آن روز مردم را به سزای اعمالشان می‌رساند و عادلانه به آن‌ها پاداش می‌دهد.
﴿ إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾یعنی پروردگارا! تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو طلب یاری می‌جوییم، برای کسی غیر از تو بندگی نمی‌کنیم، و از غیر تو یاری نمی‌جوییم، و تنها به تو توکل می‌نماییم.
و عبادت (بندگی) اسم جامعی است برای هرگونه کردار و گفتار آشکار و نهانی که خداوند آن را دوست دارد و بدان راضی است.
و استعانت عبارت از آن است که در جلب منافع و دفع مضرات تنها بر خداوند اعتماد شود و تنها راه سعادت ابدی و نجات از تمامی بدی‌ها نیز همین است و بس.
و عبادت نیز هنگامی مفهوم خود را می‌رساند که از پیامبر جگرفته شده باشد و هدف از آن، کسب رضایت الهی باشد.
﴿ ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ ﴾ما را به راه میانه‌ای راهنمایی کن که هیچ‌گونه خمیدگی و انحرافی در آن نباشد؛ آن‌هم عبارت است از شناخت حق و عمل بدان، که بنده را به خدا و به بهشت و کرامت خدا می‌رساند. دعای فوق جامع‌ترین و سودمندترین دعا برای بنده می‌باشد، از این‌رو بر انسان واجب است که در نمازهایش خدا را بدان فرا خواند.
﴿ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ﴾یعنی راه کسانی که به وسیله‌ی هدایت و توفیق کسب ایمان و استقامت بر آن، بر آن‌ها منت گذاشته‌اید؛ که عبارتند از: پیامبران، صدیقین، شهداء و صالحین.
﴿ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ﴾غیر از کسانی - هچون یهود و امثال ایشان - که حق را شناخته‌اند اما آن را کنار گذاشته‌اند.
﴿ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾و غیر از راه گمراهان و سرگشتگان، آن‌هایی که حق را گم کرده‌اند، همانند: نصاری و همه‌ی کسانی که علم و دانش را از دست داده‌اند و در گمراهی و سرگردانی مانده‌اند و نمی‌توانند حق را بیابند.
و بعد: این سوره علی رغم مختصر بودنش حاوی پیام‌هایی می‌باشد که هیچ‌کدام از سوره‌های قرآنی چنین محتویاتی را در صمن نگرفته است، زیرا انواع توحید سه‌گانه را در ضمن گرفته است:
أ- توحید ربوبیت (اعتقادی) که از جمله: ﴿ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢ ﴾استنباط می‌شود.
ب- توحید الوهیت (عملی)، که عبارت است از اختصاص خداوند به عبادت و پرستش، و از کلمه‌ی واژه مبارک ﴿ لِلَّهِ ﴾و تعبیر ﴿ إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥ ﴾برداشت می‌شود.
ت- توحید اسماء و صفات، و این نوع عبارت است از اثبات آن اوصافی که خداوند برای خود ذکر نموده و پیامبر جنیز برای او اثبات کرده است.
۱- تعبیر ﴿ ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦﴾اثبات نبوت را در ضمن گرفته است.
۲- عبارت ﴿ مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤ ﴾اثبات مکافات کردار را در بر می‌گیرد.
۳- عبارت ﴿ ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦﴾اثبات قدر و تخطئه اهل بدعت و گمراهان را در ضمن گرفته، زیرا این آیه بیانگر شناخت حق و عمل بدان است.
۴- و بالاخره عبارت ﴿ إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥ ﴾اخلاص عبادت برای خدای یگانه و بی شریک را در خود جای داده است.