سورۀ اعراف

این سوره مکی و ۲۰۶ آیه است

اسباب نزل آیۀ ۳۱ – ۳۲: ﴿۞يَٰبَنِيٓ ءَادَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمۡ عِندَ كُلِّ مَسۡجِدٖ وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ٣١﴾ [الأعراف: ۳۱].

۴۷۹- مسلم از ابن عباس ب روایت کرده است: در جاهلیت زنی برهنه خانۀ کعبه را طواف کرد، در حالی که تن‌ها بر آلت تناسلی خود پارچه‌ای را آویزان کرده بود، و می‌گفت: امروز قسمتی از بدن یا تمام آن آشکار می‌شود و من قسمت آشکار آن را نمی‌پوشانم. در این باره ﴿۞يَٰبَنِيٓ ءَادَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمۡ عِندَ كُلِّ مَسۡجِدٖ وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ٣١ قُلۡ مَنۡ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِيٓ أَخۡرَجَ لِعِبَادِهِۦ وَٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزۡقِۚ قُلۡ هِيَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا خَالِصَةٗ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يَعۡلَمُونَ٣٢﴾ [الأعراف: ۳۱-۳۲] [۶۲۵]، نازل شد.

اسباب نزول آیۀ ۱۸۴: ﴿أَوَلَمۡ يَتَفَكَّرُواْۗ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍۚ إِنۡ هُوَ إِلَّا نَذِيرٞ مُّبِينٌ١٨٤﴾ [الأعراف: ۱۸۴] [۶۲۶].

۴۸۰- ک: ابن ابوحاتم و ابوشیخ از قتاده روایت کرده اند: نبی اکرم ج بر کوۀ صفا ایستاد و قریش را به یکتاپرستی دعوت نمود و تمام خاندان‌ها را شاخه به شاخه مورد خطاب قرار داد: ای فرزندان فلان، ای فرزندان فلان و آن‌ها را از عذاب سخت پروردگار و مجازات خدای تعالی برحذر داشت. در این میان کسی از قریش گفت: بدون شک این رفیق شما دیوانه شده است که اینگونه شب تا صبح نعره می‌زند. پس خدا أ آیۀ ﴿أَوَلَمۡ يَتَفَكَّرُواْۗ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍۚ إِنۡ هُوَ إِلَّا نَذِيرٞ مُّبِينٌ١٨٤﴾ را نازل کرد [۶۲۷].

اسباب نزول آیۀ ۱۸۷: ﴿يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَيَّانَ مُرۡسَىٰهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ رَبِّيۖ لَا يُجَلِّيهَا لِوَقۡتِهَآ إِلَّا هُوَۚ ثَقُلَتۡ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ لَا تَأۡتِيكُمۡ إِلَّا بَغۡتَةٗۗ يَسۡ‍َٔلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنۡهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ ٱللَّهِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ١٨٧﴾ [الأعراف: ۱۸۷] [۶۲۸].

۴۸۱- ابن جریر و دیگران از ابن عباس ب روایت کرده اند: حَمَل بن ابوقشیر و سموءل بن زید به رسول خدا ج گفتند: اگر واقعاً پیغمبر هستی ما را آگاه کن که قیامت چه وقت است؟ اگرچه ما خود می‌دانیم که قیامت چه زمانی فرا می‌رسد. پس خدای بزرگ آیۀ ﴿يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَيَّانَ مُرۡسَىٰهَا...﴾ را نازل کرد.

۴۸۲- همچنین از قتاده روایت کرده است: قریش به پیغمبر خدا گفت: [۶۲۹] [ما و تو خویشاوندیم، پس نهانی به ما بگو که قیامت چه وقت می‌آید؟ خدای بزرگ فرمود: يَسۡ‍َٔلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنۡهَا﴾. «از تو می‌پرسند گویی که تو در بارة قیامت بسیار پرسش و سؤال کرده، و از وقت آمدن آن آگاه شده‌ای» [۶۳۰].

اسباب نزول آیۀ ۲۰۴: ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ٢٠٤﴾ [الأعراف: ۲۰۴] [۶۳۱].

۴۸۳- ابن ابوحاتم و غیره از ابوهریره س روایت کرده اند: مسلمان‌ها به امامت رسول خدا ج نماز می‌خواندند و در آن حال صدای خود را بلند می‌کردند. در این باره آیۀ ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ...﴾ نازل شد [۶۳۲].

۴۸۴- و نیز از او چنین روایت کرده است: مسلمان‌ها در نماز باهم صحبت می‌کردند. لذا این آیه ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ...﴾ نازل گردید [۶۳۳].

۴۸۵- و از عبدالله بن مغفل نیز به این معنی روایت کرده است.

۴۸۶- ابن جریر نیز از ابن مسعود س همینگونه روایت کرده است [۶۳۴].

۴۸۷- و از زهری روایت کرده است: هروقت رسول خدا آیه‌ای را قراءت می‌کرد جوانی از انصار نیز همان آیه را با صدای بلند [هم‌آواز با پیامبر خدا] می‌خواند. این آیه در بارۀ او نازل شد [۶۳۵].

۴۸۸- سعید بن منصور در «سنن» خود از ابومعشر از محمد بن کعب روایت کرده است: چون رسول خدا آیه‌ای را قراءت می‌کرد مسلمان‌ها آن را به سرعت می‌آموختند و همراۀ پیامبر قراءت می‌کردند تا آیۀ ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ﴾ نازل گردید.

به نظر من [مؤلف] از ظاهر حدیث برمی‌آید که این آیه مدنی است.

***

[۶۲۵] ترجمه: «اى فرزندان آدم، در هر نمازى زینت خود را برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید. بى گمان خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد. بگو: چه کسى آن زینت خدا را که براى بندگانش پدید آورده و روزی‌هاى پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو: آن [پاکیزه‏ها] در زندگانى دنیا براى مؤمنان است. روز قیامت [هم‏] ویژه [آنان‏] است. بدینسان آیات [خود] را براى گروهى که مى‏دانند به روشنى بیان مى‏کنیم». [۶۲۶] ترجمه: «آیا اندیشه نکرده‏اند که این همسخن آنان هیچ دیوانگى ندارد؟ او جز بیم دهنده‏اى آشکار نیست». [۶۲۷] به این عبارت جداً ضعیف است، طبری ۱۵۴۷۲ از قتاده به قسم مرسل روایت کرده است. قضیۀ رفتن پیامبر به کوۀ صفا به روایت صحیح آمده، اما در این خبر ذکر نزول آیه وهن است، کلمات «هر شب تا صبح نعره می‌زند» باطل است، زیرا پیامبر خدا مردم را هنگام صبح صدا کرد و آن‌ها جمع شدند، چون گفتار پیامبر را شنیدند، ابولهب سخنان خود را گفت و مردم پراکنده شدند. به «زاد المسیر» ۵۹۶ به تخریج محقق نگاه کنید. [۶۲۸] ترجمه: «درباره قیامت از تو مى‏پرسند که استقرارش کى خواهد بود. بگو: علمش فقط در نزد پروردگارم است. آن را جز او به هنگامش آشکار نمى‏سازد. علم آن از اهل آسمان‌ها و زمین برنیاید. جز ناگهان به‌سوی شما نیاید. [چنان‏] از تو مى‏پرسند که گویى تو از آن کاوش مى‏کنى. بگو: علم آن فقط نزد خداوند است ولى بیشتر مردم نمى‏دانند». [۶۲۹] ضعیف است، طبری ۱۵۴۷۳ و واحدی در «اسباب نزول» ۴۵۹ از قتاده به قسم مرسل روایت کرده اند. به «زاد المسیر» ۵۹۸ نگاه کنید. [۶۳۰] تفسیر طبری، همان منبع، ج ۹، ص ۱۴۰. [۶۳۱] ترجمه: «و چون قرآن خوانده شود، به آن گوش فرا دهید و خاموش بمانید تا مورد رحمت قرار گیرید». [۶۳۲] طبری ۱۵۵۹۷ و واحدی ۴۶۳ روایت کرده اند. در این سناد عبدالله بن عامر اسلمی ضعیف اما حدیث دارای شواهد است. [۶۳۳] طبری ۱۵۵۹۳ روایت کرده اسناد آن قوی نیست به خاطر ابراهیم هجری اما حدیث دارای شواهد است. [۶۳۴] طبری ۱۵۵۹۲ روایت کرده اسناد آن ضعیف است، به خاطر انقطاع بین مسیب و ابن مسعود. به حدیث زید بن ارقم بخاری ۴۵۳۴ و مسلم ۵۳۹ و حدیث ابن مسعود بخاری ۱۱۹۹ و مسلم ۵۳۸ و «ابن کثیر» ۳۲۵۰ به تخریج محقق نگاه کنید. [۶۳۵] ضعیف است، طبری ۱۵۵۹۴ و واحدی در «اسباب نزول» ۴۶۵ از زهری به صورت مرسل روایت کرده اند. «زاد المسیر» به تخریج محقق.