سورۀ فصلت

این سوره مکی و ۵۴ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۲۲: ﴿وَمَا كُنتُمۡ تَسۡتَتِرُونَ أَن يَشۡهَدَ عَلَيۡكُمۡ سَمۡعُكُمۡ وَلَآ أَبۡصَٰرُكُمۡ وَلَا جُلُودُكُمۡ وَلَٰكِن ظَنَنتُمۡ أَنَّ ٱللَّهَ لَا يَعۡلَمُ كَثِيرٗا مِّمَّا تَعۡمَلُونَ٢٢﴾ [۱۱۸۳].

۹۳۵- بخاری، مسلم، ترمذی، احمد و دیگران از ابن مسعود س روایت کرده اند: در نزدیک کعبه سه نفر باهم منازعه کردند، یکی ثقفی و دو دیگر قرشی و یا یک قرشی و دو نفر ثقفی بودند، یکی از آن‌ها گفت: آیا فکر می‌کنید خدای ﻷ هرچه ما انسان‌ها می‌گوییم می‌شنود، دیگری گفت: اگر آشکارا سخن بگوییم می‌شنود و گفتار پنهان ما را نمی‌شنود. دیگری گفت: اگر گفتار آشکارا ما را بشنود سخنان پنهام ما را نیز می‌شنود. آنگاه خدا آیۀ ﴿وَمَا كُنتُمۡ تَسۡتَتِرُونَ﴾ را نازل کرد [۱۱۸۴].

اسباب نزول آیۀ ۴۰: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يُلۡحِدُونَ فِيٓ ءَايَٰتِنَا لَا يَخۡفَوۡنَ عَلَيۡنَآۗ أَفَمَن يُلۡقَىٰ فِي ٱلنَّارِ خَيۡرٌ أَم مَّن يَأۡتِيٓ ءَامِنٗا يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۚ ٱعۡمَلُواْ مَا شِئۡتُمۡ إِنَّهُۥ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٌ٤٠﴾[فصلت: ۴۰] [۱۱۸۵].

۹۳۶- ابن منذر از بشر بن تمیم روایت کرده است: این کلام عزیز ﴿أَفَمَن يُلۡقَىٰ فِي ٱلنَّارِ خَيۡرٌ أَم مَّن يَأۡتِيٓ ءَامِنٗا يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ﴾ در بارۀ ابوجهل و عمار بن یسار س نازل شده است [۱۱۸۶].

اسباب نزول آیۀ ۴۴: ﴿وَلَوۡ جَعَلۡنَٰهُ قُرۡءَانًا أَعۡجَمِيّٗا لَّقَالُواْ لَوۡلَا فُصِّلَتۡ ءَايَٰتُهُۥٓۖ ءَا۬عۡجَمِيّٞ وَعَرَبِيّٞۗ قُلۡ هُوَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ هُدٗى وَشِفَآءٞۚ وَٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ فِيٓ ءَاذَانِهِمۡ وَقۡرٞ وَهُوَ عَلَيۡهِمۡ عَمًىۚ أُوْلَٰٓئِكَ يُنَادَوۡنَ مِن مَّكَانِۢ بَعِيدٖ٤٤﴾[فصلت: ۴۴] [۱۱۸۷].

۹۳۷- ابن جریر از سعید بن جبیر روایت کرده است: قریش می‌گفت: چرا قرآن هم به زبان عربی و هم به زبان‌های دیگری نازل نشد، به همین سبب خدا ﴿لَّقَالُواْ لَوۡلَا فُصِّلَتۡ ءَايَٰتُهُ﴾. «کافران عرب می‌گفتند: چرا آیات قرآن واضح و روشن بیان نشد» را تا آخر آیه نازل کرد. بعد از این آیه خدای متعال به هر زبان نازل کرد [۱۱۸۸]. [در ﴿تَرۡمِيهِم بِحِجَارَةٖ مِّن سِجِّيلٖ٤﴾ سنگ و گل فارسی است که معرب شده – سجل].

ابن جریر می‌گوید: بنابراین سبب نزول آیۀ «اعجمی» بدون همزۀ استفهام است [۱۱۸۹].

***

[۱۱۸۳] ترجمه: «و در حجاب نمى‏شدید که [مبادا] گوش و چشمان و پوست‌هایشان به زیان شما گواهى دهند. بلکه گمان بردید که خداوند بسیارى از آنچه را که مى‏کنید نمى‏داند». [۱۱۸۴] صحیح است، بخاری ۴۸۱۶ و ۴۸۱۷ و ۷۵۲۱، مسلم ۲۷۷۵، ترمذی ۳۲۴۸، نسائی در «تفسیر» ۴۸۸، احمد ۱ / ۴۴۴ از ابن مسعود روایت کرده اند. «تفسیر شوکانی» ۲۳۴۸ تخریج محقق. [۱۱۸۵] ترجمه: «کسانى که در نشانه‏هاى [حقّ‏] ما به کژى [و باطل‏] مى‏گرایند بر ما پوشیده و پنهان نیستند. آیا کسى که در آتش انداخته شود بهتر است یا کسى که روز قیامت ایمن بیاید؟ هر چه مى‏خواهید، بکنید، او به آنچه مى‏کنید بیناست». [۱۱۸۶] عبدالرزاق در «تفسیر قرآن» ۲۷۱۷ از بشر بن تمیم روایت کرده این مرسل و ضعیف، صحیح عموم آیه است. [۱۱۸۷] ترجمه: «و اگر آن را قرآنى به زبانى غیر عربى قرار مى‏دادیم، به یقین مى‏گفتند: چرا آیه‏هایش تفصیل [و روشن‏] نشده‏اند؟ آیا [قرآن‏] به زبان غیر عربى و [مخاطب‏] عربى است؟ بگو آن براى مؤمنان هدایت و شفاست. و کسانى که ایمان نمى‏آورند در گوشهایشان سنگینى است. و آن [قرآن‏] بر آنان مایه بى بصیرتى است. اینان از جایى دور ندا داده مى‏شوند». [۱۱۸۸] طبری ۳۰۵۸۱ این مرسل است. [۱۱۸۹] در نزد ابن جریر «اعجمی» است چنانچه می‌گوید: در این کلمه قراءت درست در نزد ما قراءت قاریان شهرهاست، به ثبوت همزۀ استفهام به خاطر اجماع حجت بر آن. تفسیر طبری، ج ۲۴ ص ۱۲۷ تفسیر همین آیه.