سورۀ مُنافِقون

این سوره مدنی و ۱۱ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۵: ﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ تَعَالَوۡاْ يَسۡتَغۡفِرۡ لَكُمۡ رَسُولُ ٱللَّهِ لَوَّوۡاْ رُءُوسَهُمۡ وَرَأَيۡتَهُمۡ يَصُدُّونَ وَهُم مُّسۡتَكۡبِرُونَ٥﴾ [۱۳۸۵].

۱۰۸۹- ابن جریر از قتاده روایت کرده است: به عبدالله بن ابی گفته شد: کاش خدمت رسول الله می‌رفتی، تا برایت طلب مغفرت می‌کرد. او سر خود را برگرداند. پس در بارۀ او آیۀ ﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ تَعَالَوۡاْ يَسۡتَغۡفِرۡ لَكُمۡ رَسُولُ ٱللَّهِ...﴾ نازل شد [۱۳۸۶].

۱۰۹۰- ک: ابن منذر از عِکرِمَه مانند این روایت را نقل کرده است.

اسباب نزول آیۀ ۶: ﴿سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ أَسۡتَغۡفَرۡتَ لَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تَسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ لَن يَغۡفِرَ ٱللَّهُ لَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَٰسِقِينَ٦﴾ [۱۳۸۷].

۱۰۹۱- ک: از عروه روایت کرده است: چون آیۀ ﴿ٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ أَوۡ لَا تَسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ إِن تَسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ سَبۡعِينَ مَرَّةٗ فَلَن يَغۡفِرَ ٱللَّهُ لَهُمۡ﴾[التوبة: ۸۰] «براى آنان چه آمرزش بخواهى چه آمرزش نخواهى [تفاوتى نمى‏كند]، اگر هفتاد بار براى آنان آمرزش بخواهى، هرگز خداوند آنان را نمى‏آمرزد» نازل شد. نبی اکرم ج گفت: پیش از هفتاد بار استغفار می‌کنم. پس خدا آیۀ ﴿سَوَآءٌ عَلَيۡهِمۡ أَسۡتَغۡفَرۡتَ لَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تَسۡتَغۡفِرۡ...﴾ را نازل کرد.

۱۰۹۲- ک: و از مجاهد و قتاده مثل این روایت کرده است [۱۳۸۸].

۱۰۹۳- ک: و از طریق عوفی از ابن عباس ب روایت کرده است: چون آیۀ هشتادم سورۀ توبه نازل شد. پیامبر ج گفت: به نظر من چنین می‌رسد که در بارۀ آنان به من اجازه داده شده است، سوگند به خدا! زیادتر از هفتاد بار استغفار می‌کنم و امیدوارم که خدا أ آن‌ها را مورد مغفرت قرار دهد. پس این آیه نازل شد [۱۳۸۹].

اسباب نزول آیۀ ۷ – ۸: ﴿هُمُ ٱلَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنفِقُواْ عَلَىٰ مَنۡ عِندَ رَسُولِ ٱللَّهِ حَتَّىٰ يَنفَضُّواْۗ وَلِلَّهِ خَزَآئِنُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡمُنَٰفِقِينَ لَا يَفۡقَهُونَ٧﴾ [۱۳۹۰].

۱۰۹۴- بخاری و دیگران از زید بن ارقم س روایت کرده اند: عبدالله بن ابی به یاران خود گفت: به اطرافیان محمد از دارایی خود چیزی ندهید تا پراکنده شوند، اگر به مدینه برگشتیم بزرگان قوم، فرومایگان را از آن دیار اخراج می‌کنند، من این سخن را شنیدم و برای عمویم عنوان کردم. عمویم جریان را به پیامبر گفت، او ج مرا خواست سخنان عبدالله بن ابی را برایش بیان کردم، به دنبال عبدالله و یارانش فرستاد، آن‌ها سوگند خوردند که این سخنان را نگفته اند. پیامبر مرا تکذیب کرد و سخنان آن‌ها را پذیرفت. از غم و غصه و شرمندگی که هرگز نظیرش را ندیده بودم در خانه نشستم. عمویم گفت: هیچ بهره‌ای نبردی به جز این که پیامبر تو را دروغگو بنامد و مورد دشمنی و نفرت مردم قرار بگیری. پس ﴿إِذَا جَآءَكَ ٱلۡمُنَٰفِقُونَ﴾ نازل شد. رسول خدا دنبال من فرستاد و این کلام عزیز را برایم تلاوت کرد و گفت: خدای بزرگ در مورد درستی صحبت تو وحی فرستاد [۱۳۹۱].

۱۰۹۵- این حدیث از چند طریق از زید روایت شده در بعضی از آن‌ها آمده است که این واقعه در غزوۀ تبوک صورت گرفته و این سوره در شب نازل گشته است.

***

[۱۳۸۵] ترجمه: «در حقّ آنان یکسان است که برایشان آمرزش بخواهى یا نخواهى. خداوند آنان را نخواهد آمرزید. خداوند گروه بدکاران را هدایت نمى‏کند». [۱۳۸۶] طبری ۳۴۱۶۰ و ۳۴۱۶۲. [۱۳۸۷] ترجمه: «و چون به آنان گفته مى‏شود: بیایید تا رسول خدا برایتان آمرزش بخواهد. سرهایشان را مى‏پیچانند و آنان را مى‏بینى که کبرورزان روى مى‏گردانند». [۱۳۸۸] مؤلف هردو را به ابن منذر نسبت داده کتاب او هنوز چاپ نشده است. [۱۳۸۹] طبری ۳۴۱۶۳ از عطیۀ عوفی – که ضعیف است – از ابن عباس به همین معنی روایت کرده. [۱۳۹۰] ترجمه: «اینانند کسانى که مى‏گویند: بر آنان که نزد رسول خدا هستند، انفاق مکنید تا پخش [و پراکنده‏] شوند. حال آنکه خزانه‏هاى آسمان‌ها و زمین از آن خداست. ولى منافقان در نمى‏یابند». [۱۳۹۱] صحیح است، بخاری ۴۹۰۰ تا ۴۹۰۴، مسلم ۲۷۷۲، ترمذی ۳۳۱۲ تا ۳۳۱۵، نسائی در «تفسیر» ۶۱۷ از زید بن ارقم به کلمات متقارب روایت کرده اند، این حدیث دارای شاهد است. «احکام القرآن» ۲۱۲۶ به تخریج محقق.