سورۀ قصص

این سوره مکی و ۸۸ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۵۱: ﴿وَلَقَدۡ وَصَّلۡنَا لَهُمُ ٱلۡقَوۡلَ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ٥١﴾[القصص: ۵۱] [۱۰۲۴].

۸۰۷- ابن جریر و طبرانی از رفاعۀ قرظی س روایت کرده اند: خدا أ آیۀ ﴿وَلَقَدۡ وَصَّلۡنَا لَهُمُ ٱلۡقَوۡلَ﴾ را در بارۀ ده نفری نازل کرده است که من یکی از آن‌ها هستم [۱۰۲۵].

اسباب نزول آیۀ ۵۲: ﴿ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلِهِۦ هُم بِهِۦ يُؤۡمِنُونَ٥٢﴾ [۱۰۲۶].

۸۰۸- ابن جریر از علی بن رفاعه روایت کرده است: ده گروه از اهل کتاب به اتفاق پدرم خدمت رسول خدا ج آمدند و اسلام را پذیرفتند و مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. پس آیۀ ﴿ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ...﴾ نازل شد.

۸۰۹- و از قتاده روایت کرده که فرموده است: برای ما گفته می‌شد: گروهی از اهل کتاب به اتفاق سلمان و عبدالله بن سلام همواره پیرو حق بودند و پس از بعثت محمد ج قرآن و اسلام را پذیرفتند. این آیه در شان آن‌ها نازل شده است [۱۰۲۷].

سبب نزول دیگری هم به این آیه در ضمن نزول آیۀ ۲۸ سورۀ حدید می‌آید.

اسباب نزول آیۀ ۵۶: ﴿إِنَّكَ لَا تَهۡدِي مَنۡ أَحۡبَبۡتَ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِي مَن يَشَآءُۚ وَهُوَ أَعۡلَمُ بِٱلۡمُهۡتَدِينَ٥٦﴾[القصص: ۵۶] [۱۰۲۸].

۸۱۰- مسلم و دیگران از ابوهریره س روایت کرده اند: پیامبر اکرم ج به عموی خود گفت: «لا إله إلا الله» را به زبان بیاور تا من در روز قیامت برای تو شهادت بدهم. گفت: اگر سرزنش زنان قریش نمی‌بود که می‌گویند: او را ترس بر این کار مجبور ساخت، با گفتن این سخن خوشنودت می‌کردم. آنگاه خدای بزرگ آیۀ ﴿إِنَّكَ لَا تَهۡدِي مَنۡ أَحۡبَبۡتَ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِي مَن يَشَآءُ﴾ را نازل کرد [۱۰۲۹].

۸۱۱- نسائی و ابن عساکر در «تاریخ دمشق» به سند محکم و دقیق از ابوسعید بن رافع روایت کرده اند: از ابن عمر ب سؤال کردم آیا این آیه ﴿إِنَّكَ لَا تَهۡدِي مَنۡ أَحۡبَبۡتَ﴾ در بارۀ ابوجهل و ابوطالب نازل گردیده است؟ گفت: بلی.

اسباب نزول آیۀ ۵۷: ﴿وَقَالُوٓاْ إِن نَّتَّبِعِ ٱلۡهُدَىٰ مَعَكَ نُتَخَطَّفۡ مِنۡ أَرۡضِنَآۚ أَوَ لَمۡ نُمَكِّن لَّهُمۡ حَرَمًا ءَامِنٗا يُجۡبَىٰٓ إِلَيۡهِ ثَمَرَٰتُ كُلِّ شَيۡءٖ رِّزۡقٗا مِّن لَّدُنَّا وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ٥٧﴾[القصص: ۵۷] [۱۰۳۰].

۸۱۲- ابن جریر از قول عوفی از ابن عباس ب روایت کرده است: عده‌ای از قریش به نبی کریم ج گفتند: اگر از تو پیروی کنیم مردم ما را از سرزمین خودمان بیرون می‌کنند، آنگاه این آیه نازل شد [۱۰۳۱].

۸۱۳- نسائی از ابن عباس ب روایت کرده است: این سخنان را حارث بن عامر بن نوفل گفته است [۱۰۳۲].

اسباب نزول آیۀ ۶۱: ﴿أَفَمَن وَعَدۡنَٰهُ وَعۡدًا حَسَنٗا فَهُوَ لَٰقِيهِ كَمَن مَّتَّعۡنَٰهُ مَتَٰعَ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا ثُمَّ هُوَ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ مِنَ ٱلۡمُحۡضَرِينَ٦١﴾[القصص: ۶۱] [۱۰۳۳].

۸۱۴- ابن جریر از مجاهد روایت کرده است: خدای بی‌همتا آیۀ ﴿أَفَمَن وَعَدۡنَٰهُ...﴾ را در بارۀ سرور کائنات و ابوجهل بن هشام نازل کرده است.

۸۱۵- از وجه دیگر روایت کرده: این آیه در مورد حمزه س و ابوجهل نازل گشته است.

اسباب نزول آیۀ ۸۵: ﴿إِنَّ ٱلَّذِي فَرَضَ عَلَيۡكَ ٱلۡقُرۡءَانَ لَرَآدُّكَ إِلَىٰ مَعَادٖۚ قُل رَّبِّيٓ أَعۡلَمُ مَن جَآءَ بِٱلۡهُدَىٰ وَمَنۡ هُوَ فِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ٨٥﴾[القصص: ۸۵] [۱۰۳۴].

۸۱۶- ابن ابوحاتم از ضحاک روایت کرده است: هنگامی که نبی کریم ج از مکه [به قصد هجرت] خارج شد، به جحفه که رسید اشتیاق مکه به دلش افتاد. آنگاه خدای بزرگ ﴿إِنَّ ٱلَّذِي فَرَضَ عَلَيۡكَ ٱلۡقُرۡءَانَ لَرَآدُّكَ إِلَىٰ مَعَادٖ﴾ را نازل کرد.

***

[۱۰۲۴] ترجمه: «و [این‏] سخن را براى آنان پیاپى در میان آوردیم باشد که پند پذیرند». [۱۰۲۵] طبرانی ۴۵۶۳ و ۴۵۶۴ و طبری ۲۷۵۰۴ و ۲۷۵۰۵ از یحیی بن جعده از رفاعه بن قرظه روایت کرده اند. هیثمی در «مجمع الزوائد» ۱۱۲۴۴ می‌گوید: این را طبرانی به دو اسناد روایت کرده یکی متصل است و دیگری منقطع. [۱۰۲۶] ترجمه: «کسانى که پیش از این [قرآن‏] به آنان کتاب داده‏ایم به آن ایمان مى‏آورند». [۱۰۲۷] طبری ۲۷۵۰۹ مرسل است. [۱۰۲۸] ترجمه: «[اى پیامبر] هر‌کس را که دوست مى‏دارى، نمى‏توانى هدایت کنى. بلکه خداوند هر‌کس را که بخواهد هدایت مى‏کند و او به هدایت‏شدگان داناتر است». [۱۰۲۹] صحیح است، مسلم ۴۱ و ۴۲، ترمذی ۳۱۸۸، احمد ۲ / ۴۳۴، واحدی در «اسباب نزول» ۶۶۲ از ابوهریره بدون ذکر کلمۀ «زنان» روایت کرده اند. تنها مسلم این حدیث را به طور اختصار روایت و این کلمه را آورده است. به سورۀ توبه: ۱۱۳ گذشت. «زاد المسیر» ۱۰۷۸ به تخریج محقق. [۱۰۳۰] ترجمه: «و گفتند: اگر همراه تو از هدایت پیروى کنیم، از سرزمین خود ربوده [و رانده‏] مى‏شویم. آیا آنان را در حرمى ایمن جاى ندادیم که فرآورده‏هاى هر چیزى براى روزى [آنان‏] از نزد ما به آن رسانده مى‏شود؟ بلکه بیشترشان نمى‏دانند». [۱۰۳۱] طبری ۲۷۵۳۲. [۱۰۳۲] نسائی در «الکبری» ۱۱۳۸۵ و «تفسیر» ۴۰۵ از ابن ابوملیکه از عمرو بن شعیب از ابن عباس روایت کرده، نسائی می‌گوید: عمرو بن شعیب از ابن عباس نشنیده است. طبری ۲۷۵۳۱ از ابن ابوملیکه روایت و عمرو بن شعیب را نام نبرده است. این منقطع است. [۱۰۳۳] ترجمه: «آیا کسى که او را به وعده‏اى نیک وعده داده‏ایم که او [بى شک‏] در یابنده آن است مانند کسى است که او را از بهره زندگانى دنیا بهره‏مند ساخته‏ایم، آن گاه او روز قیامت از احضار شدگان [در عذاب‏] خواهد بود»؟ [۱۰۳۴] ترجمه: «به راستى کسى که قرآن را بر تو واجب کرد، قطعا تو را به بازگشتگاهى باز خواهد گرداند. بگو: پروردگارم به کسى که هدایت پیش آورد و کسى که در گمراهى آشکار است، داناتر است».