سورۀ رُوم

این سوره مکی و ۶۰ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۱ – ۵: ﴿الٓمٓ١ غُلِبَتِ ٱلرُّومُ٢﴾.

۸۲۴- ترمذی از ابوسعید س روایت کرده است: همزمان با روز بدر روم بر فارس غلبه حاصل کرد و آن پیروزی مسلمانان را خرسند ساخت. پس ﴿الٓمٓ١ غُلِبَتِ ٱلرُّومُ٢ فِيٓ أَدۡنَى ٱلۡأَرۡضِ وَهُم مِّنۢ بَعۡدِ غَلَبِهِمۡ سَيَغۡلِبُونَ٣ فِي بِضۡعِ سِنِينَۗ لِلَّهِ ٱلۡأَمۡرُ مِن قَبۡلُ وَمِنۢ بَعۡدُۚ وَيَوۡمَئِذٖ يَفۡرَحُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ٤ بِنَصۡرِ ٱللَّهِ﴾ [۱۰۴۶] نازل شد – به فتح غین.

۸۲۵- ابن جریر از ابن مسعود به همین معنی روایت کرده است [۱۰۴۷].

۸۲۶- ابن ابوحاتم از ابن شهاب روایت می‌کند: در مکه قبل از هجرت رسول خدا مشرکان با مسلمانان بحث می‌کردند و می‌گفتند: رومی‌ها یقین دارند که اهل کتابند، مجوس بر آن‌ها پیروز شد، شما گمان می‌کنید با کتابی که به پیغمبرتان نازل شده است بر ما پیروز می‌شوید. پس همانگونه که مجوس روم را که اهل کتابند مغلوب ساخت، ما هم شما را شکست می‌دهیم. آنگاه خدای ﻷ ﴿الٓمٓ١ غُلِبَتِ ٱلرُّومُ٢﴾[الروم: ۱-۲] را نازل کرد.

۸۲۷- ابن جریر از عکرمه و از یحیی بن یعمر و از قتاده به همین معنی روایت کرده است [۱۰۴۸].

روایت اولی با قراءت غلبت به فتح غین است، چون آیه در روز پیروزی رومی‌ها همزمان با روز بدر نازل شده است.

و روایت دومی با قراءت غلبت به ضم غین است، پس معنی آیه چنین می‌شود: رومی‌ها بعد از پیروزی‌شان بر فارس به زودی مغلوب مسلمانان خواهند شد. تا این که معنی کلام درست گردد، و گرنه بهتر از این معنی نمی‌شود.

اسباب نزول آیۀ ۲۷: ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَيۡهِۚ وَلَهُ ٱلۡمَثَلُ ٱلۡأَعۡلَىٰ فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ٢٧﴾[الروم: ۲۷] [۱۰۴۹].

۸۲۸- ک: ابن ابوحاتم از عکرمه روایت کرده است: مشرکان از زنده‌شدن مرده‌ها به قدرت کردگار تعجب کردند. پس خدا ﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَبۡدَؤُاْ ٱلۡخَلۡقَ ثُمَّ يُعِيدُهُۥ وَهُوَ أَهۡوَنُ عَلَيۡهِ﴾ را نازل کرد [۱۰۵۰].

اسباب نزول آیۀ ۲۸: ﴿ضَرَبَ لَكُم مَّثَلٗا مِّنۡ أَنفُسِكُمۡۖ هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُم مِّن شُرَكَآءَ فِي مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ فَأَنتُمۡ فِيهِ سَوَآءٞ تَخَافُونَهُمۡ كَخِيفَتِكُمۡ أَنفُسَكُمۡۚ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يَعۡقِلُونَ٢٨﴾[الروم: ۲۸] [۱۰۵۱].

۸۲۹- ک: طبرانی از ابن عباس ب روایت کرده است: اهل شرک می‌گفتند: «لبيك اللهم لبيك، لبيك لا شريك لك إلا شريكا هو لك تملكه وما ملك». «خدایا تن‌ها تو را فرمان‌بردارم، هیچ شریکی برای تو نیست مگر شریکی که خاص توست تو او را مالک گردانیدی او مالک هیچ چیز نبود» بنابراین خدای بزرگ آیۀ ﴿هَل لَّكُم مِّن مَّا مَلَكَتۡ أَيۡمَٰنُكُم مِّن شُرَكَآءَ فِي مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ﴾ را تا آخر آیه نازل کرد [۱۰۵۲].

۸۳۰- جویبر نیز مانند این روایت را از داود بن ابوهند از ابوجعفر محمد بن علی از پدرش نقل کرده است [۱۰۵۳].

***

[۱۰۴۶] ترجمه: «رومیان شکست خوردند. در نزدیکترین سرزمین. و آنان پس از شکستشان پیروز خواهند شد. در عرض چند سال. پیش از این و پس از این، حکم از آن خداست و آن روز مؤمنان به یارى خدا شادمان شوند. به نصرت و یاری خداوند». [۱۰۴۷] طبری ۲۷۸۷۶ در این اسناد میان شعبی و ابن عباس ارسال است. [۱۰۴۸] طبری ۲۷۸۷۲ از عکرمه و ۲۷۸۷۳ از یحیی بن یعمر و ۲۷۸۷۴ از قتاده به الفاظ متقارب روایت کرده. «احکام قرآن» ۱۷۳۷ و «زاد المسیر» ۱۰۹۷ و «تفسیر شوکانی» ۲۰۲۲ و «تفسیر بغوی» ۱۶۳۹ و «تفسیر ابن کثیر» ۵۱۷۵ به تخریج محقق. [۱۰۴۹] ترجمه: «و اوست کسى که آفرینش را آغاز مى‏کند، سپس آن را باز مى‏گرداند و آن [باز گرداندن‏] بر او آسانتر است و وصف والاتر در آسمان‌ها و زمین از آن اوست. و او پیروزمند فرزانه است». [۱۰۵۰] طبری ۲۷۹۴۲ و ۲۷۹۴۳ این مرسل و ضعیف است. [۱۰۵۱] ترجمه: «برایتان از حال خودتان مثلى مى‏زند. آیا از ملک یمینهایتان در آنچه به شما روزى داده‏ایم شریکانى دارید تا شما در آن برابر [و یکسان‏] باشید. در حالى که همچون ترس از خودتان (افراد آزاد) از آنان بترسید. بدینسان نشانه‏ها را براى گروهى که خرد مى‏ورزند، به روشنى بیان مى‏کنیم». [۱۰۵۲] طبرانی ۱۲۳۴۸ روایت کرده اسناد این به خاطر حماد بن شعیب ضعیف است. «ابن کثیر» ۵۱۸۸ به تخریج محقق. [۱۰۵۳] مرسل است، در این اسناد جویبر بن سعید متروک پس اسناد جداً ضعیف است.