سورۀ مُحَمَّد

این سوره مدنی و ۳۸ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۱ – ۲: ﴿ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ أَضَلَّ أَعۡمَٰلَهُمۡ١﴾ [۱۲۲۹].

۹۶۵- ک: ابن ابوحاتم از ابن عباس ب روایت کرده است: آیۀ ﴿ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ أَضَلَّ أَعۡمَٰلَهُمۡ١﴾ در بارۀ مشرکان مکه و ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ﴾ در شان انصار نازل شده است.

اسباب نزول آیۀ ۴: ﴿فَإِذَا لَقِيتُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَضَرۡبَ ٱلرِّقَابِ حَتَّىٰٓ إِذَآ أَثۡخَنتُمُوهُمۡ فَشُدُّواْ ٱلۡوَثَاقَ فَإِمَّا مَنَّۢا بَعۡدُ وَإِمَّا فِدَآءً حَتَّىٰ تَضَعَ ٱلۡحَرۡبُ أَوۡزَارَهَاۚ ذَٰلِكَۖ وَلَوۡ يَشَآءُ ٱللَّهُ لَٱنتَصَرَ مِنۡهُمۡ وَلَٰكِن لِّيَبۡلُوَاْ بَعۡضَكُم بِبَعۡضٖۗ وَٱلَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ فَلَن يُضِلَّ أَعۡمَٰلَهُمۡ٤﴾[محمد: ۴] [۱۲۳۰].

۹۶۶- ابن ابوحاتم از قتاده روایت می‌کند: در روز احد رسول الله ج در گردنۀ کوه قرار داشت و عده‌ای از یارانش زخمی و شهید شده بودند. مشرکان در آن روز به صدای بلند گفتند: اعل هبل، مسلمانان فریاد زدند، الله اعلی و اجل: خدا برتر و بزرگوارتر است. مشرکان گفتند: ما عزی داریم و شما عزی ندارید. رسول الله به مسلمانان دستور داد بگویید: الله مولانا ولا مولی لکم: پروردگار یار و یاور ماست شما خدا و یاور ندارید. بنابراین در آن روز ﴿وَٱلَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ﴾ نازل شد [۱۲۳۱].

اسباب نزول آیۀ ۱۳: ﴿وَكَأَيِّن مِّن قَرۡيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةٗ مِّن قَرۡيَتِكَ ٱلَّتِيٓ أَخۡرَجَتۡكَ أَهۡلَكۡنَٰهُمۡ فَلَا نَاصِرَ لَهُمۡ١٣﴾[محمد: ۱۳] [۱۲۳۲].

۹۶۷- ابویعلی از ابن عباس ب روایت کرده است: هنگامی که رسول خدا ج به قصد هجرت خارج شد و مقابل غار رسید به‌سوی مکه نگاه کرد و گفت: تو در نزد من محبوب‌ترین شهر خدا هستی، اگر فرزندانت به زور و ستم مرا بیرون نمی‌کردند هرگز از مکه خارج نمی‌شدم. پس خدا أ ﴿وَكَأَيِّن مِّن قَرۡيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةٗ مِّن قَرۡيَتِكَ ٱلَّتِيٓ أَخۡرَجَتۡكَ...﴾ را نازل کرد [۱۲۳۳].

اسباب نزول آیۀ ۱۶: ﴿وَمِنۡهُم مَّن يَسۡتَمِعُ إِلَيۡكَ حَتَّىٰٓ إِذَا خَرَجُواْ مِنۡ عِندِكَ قَالُواْ لِلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ مَاذَا قَالَ ءَانِفًاۚ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ طَبَعَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ وَٱتَّبَعُوٓاْ أَهۡوَآءَهُمۡ١٦﴾[محمد: ۱۶] [۱۲۳۴].

۹۶۸- ابن منذر از ابن جریج روایت کرده است: مسلمانان و منافقان با هم دور نبی کریم ج جمع می‌شدند. مسلمانان سخنان پیغمبر را به گوش جان می‌شنیدند و به آن قلباً توجه می‌کردند. منافقان نیز گفتار پیامبر را می‌شنیدند، اما توجه قلبی نمی‌کردند چون از حضور مبارک خارج می‌شدند از مسلمانان می‌پرسیدند که پیامبر همین اکنون چه گفت؟ پس آیۀ ﴿وَمِنۡهُم مَّن يَسۡتَمِعُ إِلَيۡكَ...﴾ نازل شد.

اسباب نزول آیۀ ۳۳: ﴿۞يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَكُمۡ٣٣﴾ [۱۲۳۵].

۹۶۹- ابن ابوحاتم و محمد بن نصر مروزی در «کتاب الصلاة» از ابوعالیه روایت کرده اند: یاران رسول الله ج فکر می‌کردند، هرکسی که به ذات اقدس الهی ایمان داشته باشد ارتکاب گناهان برایش ضرر و زیان ندارد، چنانچه با کفر انجام اعمال نیکو سود نمی‌بخشد. پس ﴿أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُواْ ٱلرَّسُولَ وَلَا تُبۡطِلُوٓاْ أَعۡمَٰلَكُمۡ﴾ نازل شد. پس ترسیدند که ارتکاب گناه اعمال نیک را باطل می‌کند.

***

[۱۲۲۹] ترجمه: «کسانى که کفر ورزیدند و [مردم را] از راه خدا باز داشتند [خداوند] اعمال آنان را تباه کرد». [۱۲۳۰] ترجمه: «پس چون با کافران برخوردید، گردن‌ها [ى‌شان‏] را بزنید. تا هنگامى که [بسیارى از] آنان را کشتید، بند [اسارت‏] را استوار دارید، آن گاه پس از آن آنان را به احسان یا به فدیه‏اى رها کنید. تا [اهل‏] جنگ سلاحش را [بر زمین‏] بنهد. [حکم‏] این است. و اگر خداوند مى‏خواست از آنان انتقام مى‏گرفت ولى [مى‏خواهد] برخى از شما را با برخى دیگر بیازماید و کسانى که در راه خدا کشته شدند اعمال آنان را نابود نمى‏کند». [۱۲۳۱] طبری ۳۱۳۵۸ و این مرسل است. [۱۲۳۲] ترجمه: «و چه بسیار شهرها که [مردم‏] آنها از [اهل‏] شهر تو که اخراجت کرده‏اند، توانمندتر بودند، نابودشان کردیم. و آنان یاورى نداشتند». [۱۲۳۳] طبری ۳۱۳۷۲ و ابویعلی چنانچه در «مطالب عالیه» ۳۷۳۷ آمده روایت کرده اند. «تفسیر شوکانی» ۲۴۱۹ تخریج محقق. [۱۲۳۴] ترجمه: «و از آنان کسانى هستند که به تو گوش فرا مى‏دهند تا وقتى که از نزدت بیرون روند، به دانش یافتگان گویند: همینک چه گفت؟ اینان کسانى‏اند که خداوند بر دلهایشان مهر نهاده و از خواسته‏هاى [نفسانى‏] خود پیروى کرده‏اند». [۱۲۳۵] ترجمه: «اى مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از رسول [او نیز] فرمان برید و اعمالتان را باطل مکنید».