سورۀ تَحرِیم

این سوره مدنی و ۱۲ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۱ – ۴: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَۖ تَبۡتَغِي مَرۡضَاتَ أَزۡوَٰجِكَۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ١﴾ [۱۴۰۲].

۱۱۱۴- حاکم و نسائی به سند صحیح از انس س روایت کرده اند: رسول خدا ج کنیزی داشت که با او نزدیکی می‌کرد. و به خواست حفصه ل کنیزک را بر خود حرام کرد. برای همین خدا آیۀ ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَ...﴾ را نازل کرد [۱۴۰۳].

۱۱۱۵- ضیاء در «مختاره» از حدیث ابن عمر از عمر فاروق روایت کرده است: رسول خدا ج به حفصه ل گفت: من مادر ابراهیم [ماریۀ قبطیه] را بر خود حرام کردم، اما تو این جریان را به کس خبر مده، پیامبر با ماریه آمیزش انجام نمی‌داد، تا حفصه به عایشه جریان را خبر داد. پس آیۀ ﴿قَدۡ فَرَضَ ٱللَّهُ لَكُمۡ تَحِلَّةَ أَيۡمَٰنِكُمۡ﴾ نازل شد [۱۴۰۴].

۱۱۱۶- طبرانی به سند ضعیف از حدیث ابوهریره روایت کرده است: رسول خدا در اتاق حفصه با کنیز خود ماریه آمیزش کرد. حفصه آمد پیامبر و ماریه را دید و گفت: ای رسول خدا! در خانۀ زنان دیگرت با او آمیزش نکردی در خانۀ من [و نوبت من] این کار را انجام دادی؟ پیامبر گفت: ای حفصه، مقاربت با ماریه را بعد از این بر خود حرام کردم و تو این سر مرا فاش نکن، حفصه به نزد عایشه آمد و جریان را به او خبر داد. بنابراین، خداوند أ آیۀ ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ﴾ الآیات را نازل کرد [۱۴۰۵].

۱۱۱۷- بزار به سند صحیح از ابن عباس ب روایت کرده است: این کلام عزیز ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ﴾ در بارۀ سریۀ رسول الله نازل شده است [۱۴۰۶].

۱۱۱۸- طبرانی به سند صحیح از ابن عباس ب روایت کرده است: رسول خدا به نزد سَودَه عسل می‌نوشید. به خانۀ عایشه که آمد. گفت: ای رسول خدا! بویی از شما به مشامم می‌رسد. به اطاق حفصه ل که رفت او نیز همان سخن را گفت. پیامبر گفت: فکر می‌کنم این بوی از اثر عسلی است که در خانۀ سَودَه نوشیدم. قسم به خدا دیگر عسل نمی‌نوشم. پس خدای بزرگ در این خصوص ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَ﴾ را نازل کرد [۱۴۰۷].

۱۱۱۹- این روایت دارای شاهد است که در بخاری و مسلم آمده [۱۴۰۸].

حافظ ابن حجر گفته است: احتمال دارد که آیه در هردو مورد نازل شده باشد.

۱۱۲۰- ابن سعد از عبدالله بن رافع روایت کرده است: از ام سلمه ل در مورد این آیه ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَ﴾ سؤال کردم. گفت: در نزد من یک مشک عسل سفید بود و رسول خدا عسل را دوست داشت و از آن می‌خورد. عایشه ل گفت: زنبور این عسل از عرفط [نوعی از درختان خاردار که شکوفۀ آن سفید است] تغذیه کرده است. پیامبر عسل را بر خود تحریم کرد. پس آیه نازل شد [۱۴۰۹].

۱۱۲۱- ک: حارث بن اسامه در «مسند» خود از عایشه ل روایت کرده است: چون ابوبکر صدیق سوگند یاد کرد که بر مسطح انفاق نمی‌کند. آنگاه خدا أ آیۀ ﴿قَدۡ فَرَضَ ٱللَّهُ لَكُمۡ تَحِلَّةَ أَيۡمَٰنِكُمۡ﴾ را نازل کرد. پس از نزول آیه ابوبکر صدیق انفاق او را مجدداً شروع کرد. در سبب نزول آیۀ بودن این حدیث غرابت جدی وجود دارد [۱۴۱۰].

۱۱۲۲- ابن ابوحاتم از ابن عباس ب روایت کرده است: زنی خود را به پیامبر اکرم بخشید. در بارۀ او آیۀ ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَ...﴾ نازل شد. این روایت نیز غریب است و سند آن ضعیف [۱۴۱۱].

اسباب نزول آیۀ ۵: ﴿عَسَىٰ رَبُّهُۥٓ إِن طَلَّقَكُنَّ أَن يُبۡدِلَهُۥٓ أَزۡوَٰجًا خَيۡرٗا مِّنكُنَّ مُسۡلِمَٰتٖ مُّؤۡمِنَٰتٖ قَٰنِتَٰتٖ تَٰٓئِبَٰتٍ عَٰبِدَٰتٖ سَٰٓئِحَٰتٖ ثَيِّبَٰتٖ وَأَبۡكَارٗا٥﴾ [۱۴۱۲].

سبب نزول این آیه که قول عمر فاروق س بود در سورۀ بقره گذشت [۱۴۱۳].

***

[۱۴۰۲] ترجمه: «اى پیامبر، چرا چیزى را که خداوند برایت حلال کرده است، در به دست آوردن خشنودى همسرانت، حرام مى‏دارى؟ و خداوند آمرزگار مهربان است». [۱۴۰۳] اسنادش صحیح است، نسائی در «تفسیر» ۶۲۷، حاکم ۲ / ۴۹۳ از انس روایت کرده اند. حاکم و ذهبی این را به شرط مسلم صحیح می‌شماردند. حافظ ابن حجر نیز در «فتح الباری» ۹ / ۳۷۶ این را صحیح گفته. «تفسیر شوکانی» ۲۷۱۷ به تخریج محقق. [۱۴۰۴] هیثمی بن کلیب و ضیاء مقدسی چنانچه در «تفسیر ابن کثیر» ۶۸۹۰ به شماره‌گذاری محقق آمده از جریر بن حازم از نافع از ابن عمر از عمر روایت کرده اند. راوی‌های این ثقه‌اند و ابن کثیر این را صحیح می‌داند. [۱۴۰۵] طبرانی در «معجم اوسط» چنانچه در «مجمع الزوائد» ۷ / ۱۲۶ و ۱۲۷ آمده از ابوهریره روایت کرده است. در این متن کلمات منکر وجود دارد و اسنادش جداً ضعیف است. هیثمی می‌گوید: «موسی بن جعفر بن ابوکثیر این حدیث را روایت کرده که ذهبی می‌فرماید: موسی شناخته نشده و خبرش ساقط است». [۱۴۰۶] بزار ۲۲۷۴ و ۲۲۷۵ و طبرانی ۱۱۱۳۰ به سندی که راوی‌هایش ثقه است از ابن عباس روایت کرده اند. [۱۴۰۷] طبرانی ۱۱۲۲۶. هیثمی در «مجمع الزوائد» ۱۱۴۲۶ می‌گوید: راوی‌های این راویی صحیح هستند. سیوطی در «در المنثور» ۶ / ۳۳۶ این را صحیح گفته است. «تفسیر شوکانی» ۲۷۱۵ به تخریج محقق. [۱۴۰۸] صحیح است، در بخاری، مسلم و کتب دیگر آمده که در خانۀ زینب نوشیده است، بخاری ۴۹۱۲ و ۵۲۶۷، مسلم ۱۴۷۴، ابوداود ۳۷۱۴، نسائی در «تفسیر» ۶۲۸ و ابن حبان ۴۱۸۳ از عبید بن عمیر از عایشه روایت کرده اند. [بخاری ۶۶۹۱ و مسلم ۲۶۹۴] «احکام القرآن» ۲۱۵۷ تخریج محقق. [۱۴۰۹] این درست نیست به روایت صحیح آمده که پیامبر در خانۀ زینب عسل می‌نوشید. «طبقات» ابن سعد ۸ / ۶۸ و ۸۵ و ۱۴۹ و ۱۵۰ و ۱۵۱. [۱۴۱۰] حارث از عایشه روایت کرده، چنانچه در «مطالب عالیه» ۳۷۸۴ آمده است، حافظ و بوصیری در باره سکوت کرده اند. این خبر باطل است چون مخالف احادیث مشهور و صحیح است، تمام مفسیرین از این اعراض کرده اند. [۱۴۱۱] ابن ابوحاتم چنانچه در «تفسیر ابن کثیر» ۴ / ۴۵۷ آمده روایت کرده است، اسناد این به خاطر حفص بن عمر عوفی ضعیف است. ابن کثیر این را غریب و حدیث عایشه در خصوص نوشیدن عسل را درست می‌داند. «احکام القرآن» ۲۷۲۰ تخریج محقق. [۱۴۱۲] ترجمه: «اگر شما را طلاق دهد. چه بسا پروردگارش همسرانى بهتر از شما برایش جایگزین کند. [زنانى که‏] مسلمان، مؤمن، فرمانبردار، توبه کار، پرستشگر [خداوند]، روزه‏دار، اعم از بیوه و دوشیزه باشند». [۱۴۱۳] حدیث شماره ۶۲.