سورۀ مؤمنون

این سوره مکی و ۱۱۸ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۲: ﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ فِي صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢﴾[المؤمنون: ۲] [۹۵۳].

۷۴۰- حاکم از ابوهریره س روایت کرده است: هنگامی که پیامبر اکرم ج نماز می‌خواند نگاهۀ خود را به‌سوی آسمان بلند می‌کرد. پس آیۀ ﴿ٱلَّذِينَ هُمۡ فِي صَلَاتِهِمۡ خَٰشِعُونَ٢﴾ نازل شد. بعد از آن پیامبر ج همیشه به زمین نگاه می‌کرد.

۷۴۱- ابن مردویه این حدیث را چنین روایت کرده است: پیامبر در نماز نگاه می‌کرد.

۷۴۲- سعید بن منصور از ابن سیرین به صورت مرسل روایت کرده است: پیامبر نگاۀ خود را می‌گرداند. پس این آیه نازل شد.

اسباب نزول آیۀ ۱۴: ﴿ثُمَّ خَلَقۡنَا ٱلنُّطۡفَةَ عَلَقَةٗ فَخَلَقۡنَا ٱلۡعَلَقَةَ مُضۡغَةٗ فَخَلَقۡنَا ٱلۡمُضۡغَةَ عِظَٰمٗا فَكَسَوۡنَا ٱلۡعِظَٰمَ لَحۡمٗا ثُمَّ أَنشَأۡنَٰهُ خَلۡقًا ءَاخَرَۚ فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِينَ١٤﴾ [۹۵۴].

۷۴۴- ابن ابوحاتم از عمر فاروق س روایت کرده است: در چهار چیز با پروردگار خود موافقت کرده‌ام، هنگامی که آیۀ ﴿وَلَقَدۡ خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن سُلَٰلَةٖ مِّن طِينٖ١٢﴾ «ما انسان را از خلاصۀ از گل آفریدیم» نازل شد. من گفتم:﴿فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِينَ﴾ [المؤمنون: ۱۴]. «پس بزرگ است خدای که نیکوترین آفرینندگان است».

اسباب نزول آیۀ ۶۷: ﴿مُسۡتَكۡبِرِينَ بِهِۦ سَٰمِرٗا تَهۡجُرُونَ٦٧﴾. «در حالى كه به آن كبر مى‏ورزيديد و افسانه سرايى [شبانه‏] مى‏كرديد، [آن را] ترك مى‏گفتيد».

۷۴۵- ابن ابوحاتم از سعید بن جبیر روایت کرده است: قریش در اطراف کعبه جلسات شب‌نشینی تشکیل می‌دادند، به یکدیگر فخرفروشی می‌کردند و به دور کعبه طواف نمی‌کردند. پس آیۀ ﴿مُسۡتَكۡبِرِينَ بِهِۦ سَٰمِرٗا تَهۡجُرُونَ٦٧﴾ نازل شد.

اسباب نزول آیۀ ۷۶: ﴿وَلَقَدۡ أَخَذۡنَٰهُم بِٱلۡعَذَابِ فَمَا ٱسۡتَكَانُواْ لِرَبِّهِمۡ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ٧٦﴾ [۹۵۵].

۷۴۶- نسائی و حاکم از ابن عباس ب روایت کرده اند: ابوسفیان نزد پیامبر ج آمد و گفت: ای محمد! تو را به خدا و خویشی و قرابت قسم می‌دهم، ما پشم و کرک شتر را با خون یک جا کوبیده خوردیم. آیۀ ﴿وَلَقَدۡ أَخَذۡنَٰهُم بِٱلۡعَذَابِ فَمَا ٱسۡتَكَانُواْ لِرَبِّهِمۡ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ٧٦﴾ نازل شد [۹۵۶].

۷۴۷- بیهقی در «دلائل» روایت کرده است: ابن اثال حنفی به اسارت سپاۀ اسلام درآمد، او را به حضور پیامبر آوردند و آن حضرت آزادش ساخت. ابن اثال اسلام را پذیرفت و به مکه سپس از آنجا خارج شد و مسیر رفت و آمد بین مکه و میره را که از توابع یمامه به شمار می‌آمد مسدود ساخت. تا این که قریش از گرسنگی دست به خوردن کرک کوبیده و خون زد. آنگاه ابوسفیان به خدمت سرور کائنات شتافت و گفت: آیا تو نمی‌گویی که من دلسوز و مایۀ رحمت برای جهانیان هستم، پیامبر گفت: بله، ابوسفیان گفت: تو پدران را با شمشیر و فرزندان آن‌ها را از گرسنگی کشتی. پس این آیه نازل شد.

***

[۹۵۳] ترجمه: «همان کسانى که در نمازشان فروتنند». [۹۵۴] ترجمه: «سپس نطفه را خون بسته گردانیدیم، آن گاه [آن‏] خون بسته را [به صورت‏] گوشت پاره‏اى در آوردیم. آن گاه [آن‏] گوشت پاره را استخوانهایى ساختیم. سپس بر آن استخوانها گوشت پوشاندیم. آن گاه او را [به‏] آفرینشى دیگر آفریدیم. بزرگ است خداوند، بهترین آفرینندگان». [۹۵۵] ترجمه: «و آنان را به عذاب گرفتار ساختیم، آن گاه براى پروردگارشان فروتنى و زارى نکردند». [۹۵۶] نسائی در «الکبری» ۱۱۳۵۲ و «تفسیر» ۳۷۲، طبری ۲۵۶۳۲، واحدی ۶۲۹، طبرانی ۱۱ / ۳۷۰ ح ۱۲۰۳۸، حاکم ۲ / ۳۹۴ و بیهقی در «دلائل» ۲ / ۹۰ از چند طریق از یزید نحوی از عکرمه از ابن عباس روایت کرده اند. این حدیث با طرقش حسن و به اصلش حدیث بعدی شاهد است. بدون نزول آیه. «تفسیر شوکانی» ۱۸۱۶ به تخریج محقق.