سورۀ دُخَان

این سوره مکی و ۵۹ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۱۰: ﴿فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ١٠﴾ [۱۲۰۶].

۹۴۸- ک: بخاری از ابن مسعود س روایت کرده است: چون قریش از نبی کریم ج نافرمانی کردند. پیامبر ج از خدا أ درخواست کرد که به خشک‌سالی و قحطیی شدید مثل گرسنگیی دوران یوسف ÷ دچارشان کند. آن‌ها به قحطی و گرسنگی شدید گرفتار شدند، حتی استخوان‌ها را خوردند. هرگاه شخصی از آن‌ها به‌سوی آسمان نگاه می‌کرد از فرط گرسنگی بین خود و آسمان فضا را به شکل دود می‌دید. آنگاه خدای ﻷ آیۀ ﴿فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ١٠﴾ را نازل کرد. یکی [ابوسفیان] [۱۲۰۷] به حضور رسول خدا آمد و گفت: ای رسول خدا! از خدا برای مضریان باران بخواه، زیرا آن‌ها هلاک شدند. پیامبر طلب باران کرد و آن‌ها از خشک‌سالی نجات یافتند. پس ﴿إِنَّكُمۡ عَآئِدُونَ﴾ نازل شد [۱۲۰۸]. چون به آن‌ها آسودگی و آسایش دست داد. به حالت قبلی خود برگشتند. پس آیۀ ﴿يَوۡمَ نَبۡطِشُ ٱلۡبَطۡشَةَ ٱلۡكُبۡرَىٰٓ إِنَّا مُنتَقِمُونَ١٦﴾[الدخان: ۱۶]. نازل شد. (در روز بدر)

اسباب نزول آیۀ ۴۳ – ۴۴: ﴿إِنَّ شَجَرَتَ ٱلزَّقُّومِ٤٣ طَعَامُ ٱلۡأَثِيمِ٤٤﴾[الدخان: ۴۳-۴۴] [۱۲۰۹].

۹۴۹- ک: سعید بن منصور از ابومالک روایت کرده است: ابوجهل خرما و مسکه می‌آورد و می‌گفت: بخورید این زقومی است که محمد شما را از آن می‌ترساند. پس آیۀ ﴿إِنَّ شَجَرَتَ ٱلزَّقُّومِ٤٣ طَعَامُ ٱلۡأَثِيمِ٤٤﴾[الدخان: ۴۳-۴۴]. نازل شد.

اسباب نزول آیۀ ۴۹: ﴿ذُقۡ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡكَرِيمُ٤٩﴾[الدخان: ۴۹] [۱۲۱۰].

۹۵۰- اموی در مغازی از عکرمه روایت کرده است: رسول خدا ج با ابوجهل ملاقات کرد و گفت: خدای ﻷ به من دستور داده است تا به تو خبر بدهم: وای برتو وای برتو بازهم وای برتو وای برتو. ابوجهل لباس خود را از دست پیامبر کشید و گفت: نه تو می‌توانی بر ضد من کاری بکنی و نه خدای تو، تو خود می‌دانی که من قوی‌ترین و استوارترین مرد اهل بطحاء هستم، کسی تاکنون بر من پیروز نشده است و در کرم و سخاوت همتا ندارم. خدای ﻷ او را به سبب این سخن در جنگ بدر به قتل رساند و خوار و ذلیلش ساخت. و آیۀ ﴿ذُقۡ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡكَرِيمُ٤٩﴾[الدخان: ۴۹] در بارۀ او نازل گردیده است [۱۲۱۱].

۹۵۱- ابن جریر از قتاده به همین معنی روایت کرده است [۱۲۱۲].

***

[۱۲۰۶] ترجمه: «پس چشم به راه روزى باش که آسمان دودى آشکار [در میان‏] مى‏آورد». [۱۲۰۷] فتح الباری شرح همین حدیث. [۱۲۰۸] ما عذاب را اندک زمانی از شما دور می‌کنیم، اما شما بعد از این که به آرامش رسیدید کفر و ستیز را از سر می‌گیرید. فتح الباری شرح همین حدیث. [۱۲۰۹] ترجمه: «بى‏گمان درخت زقّوم. خوراک [افراد] گنهکار است». [۱۲۱۰] ترجمه: «[مى‏گوییم‏] بچش. که تو [به گمان خویش‏] عزیز [و] ارزشمندى». [۱۲۱۱] ابن کثیر ۶۰۰۵ به شماره‌گذاری محقق اسناد اموی از عکرمه را بیان کرده که مرسل است. [۱۲۱۲] تفسیر طبری، همان منبع، ج ۲۵، ص ۱۳۴.