سورۀ شُوری

این سوره مکی و ۵۳ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۱۶: ﴿وَٱلَّذِينَ يُحَآجُّونَ فِي ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا ٱسۡتُجِيبَ لَهُۥ حُجَّتُهُمۡ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمۡ وَعَلَيۡهِمۡ غَضَبٞ وَلَهُمۡ عَذَابٞ شَدِيدٌ١٦﴾ [۱۱۹۰].

۹۳۸- ابن منذر از عکرمه روایت می‌کند: هنگامی که آیۀ ﴿إِذَا جَآءَ نَصۡرُ ٱللَّهِ وَٱلۡفَتۡحُ١﴾[النصر: ۱] نازل شد. مشرکان به مسلمانانی که در مکه ساکن بودند گفتند: مردم گروه گروه دین خدا را پذیرفتند، شما برای چه در بین ما قرار دارید، از نزد ما بروید. پس آیۀ ﴿وَٱلَّذِينَ يُحَآجُّونَ فِي ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا ٱسۡتُجِيبَ لَهُ...﴾ نازل شد.

۹۳۹- ک: عبدالرزاق از قتاده روایت کرده است: یهود و نصاری می‌گفتند: کتاب ما قبل از کتاب شما و پیغمبر ما قبل از پیغمبر شماست و خود ما در خیر و فضیلت از شما برتریم. در این مورد آیۀ ﴿وَٱلَّذِينَ يُحَآجُّونَ...﴾ نازل شد [۱۱۹۱].

اسباب نزول آیۀ ۲۳ – ۲۶: ﴿ذَٰلِكَ ٱلَّذِي يُبَشِّرُ ٱللَّهُ عِبَادَهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِۗ قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰۗ وَمَن يَقۡتَرِفۡ حَسَنَةٗ نَّزِدۡ لَهُۥ فِيهَا حُسۡنًاۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ شَكُورٌ٢٣﴾ [۱۱۹۲].

۹۴۰- طبرانی با سند ضعیف از ابن عباس ب روایت کرده است: انصار گفتند: کاش برای رسول خدا مال جمع می‌کردیم. آنگاه خدا ﴿قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾ را نازل کرد. پس عده‌ای گفتند: این سخن را محض برای کمک به خانوادۀ خود و دفاع از آن‌ها گفت. پس خدا ﴿أَمۡ يَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبٗاۖ فَإِن يَشَإِ ٱللَّهُ يَخۡتِمۡ عَلَىٰ قَلۡبِكَۗ وَيَمۡحُ ٱللَّهُ ٱلۡبَٰطِلَ وَيُحِقُّ ٱلۡحَقَّ بِكَلِمَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ٢٤ وَهُوَ ٱلَّذِي يَقۡبَلُ ٱلتَّوۡبَةَ عَنۡ عِبَادِهِۦ وَيَعۡفُواْ عَنِ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ وَيَعۡلَمُ مَا تَفۡعَلُونَ٢٥ وَيَسۡتَجِيبُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَيَزِيدُهُم مِّن فَضۡلِهِ﴾ [۱۱۹۳] را نازل کرد. و یادآور گردید که خدا توبۀ آن‌ها و سایر بندگان خویش را می‌پذیرد [۱۱۹۴].

اسباب نزول آیۀ ۲۷: ﴿وَلَوۡ بَسَطَ ٱللَّهُ ٱلرِّزۡقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَٰكِن يُنَزِّلُ بِقَدَرٖ مَّا يَشَآءُۚ إِنَّهُۥ بِعِبَادِهِۦ خَبِيرُۢ بَصِيرٞ٢٧﴾[الشورى: ۲۷] [۱۱۹۵].

۹۴۱- حاکم به قسم صحیح از علی س روایت کرده است: اصحاب صفه نعمت‌های دنیا را آرزو کردند و گفتند: کاش ثروت و مکنت به ما نیز روی می‌آورد. این کلام عزیز ﴿وَلَوۡ بَسَطَ ٱللَّهُ ٱلرِّزۡقَ لِعِبَادِهِۦ لَبَغَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ﴾ در مورد آن‌ها نازل شد.

۹۴۲- طبرانی از عمرو بن حریث همچنان روایت کرده است [۱۱۹۶].

*** [۱۱۹۰] ترجمه: «و کسانى که در [باره‏] خداوند، پس از آنکه [فرمان‏] او پذیرفته شد، احتجاج مى‏ورزند، جدال آنان در نزد پروردگارشان باطل است و خشم [خداوند] بر آنان است و آنان عذابى سخت [در پیش‏] دارند». [۱۱۹۱] عبدالرزاق ۲۷۳۳ این مرسل است. [۱۱۹۲] ترجمه: «این [پاداشى‏] است که خداوند به آن بندگانش که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‏اند مژده مى‏دهد. بگو: بر [رساندن‏] آن مزدى از شما درخواست نمى‏کنم، ولى باید در میان خویشاوندان دوستى پیشه کنید [و حقّ خویشاوندى من به جاى آورید] و هر‌کس که نیکى کند، برایش در آن پاداشى نیک مى‏افزاییم. بى گمان خداوند آمرزگار قدرشناس است». [۱۱۹۳] ترجمه: «آیا مى‏گویند [پیامبر] بر خداوند دروغ بسته است؟ پس اگر خدا بخواهد بر دلت مهر مى‏نهد. و خداوند باطل را از میان مى‏برد و با سخنان خویش حقّ را محقّق مى‏سازد. بى‌گمان او به راز دلها داناست. و اوست کسى که از بندگانش توبه مى‏پذیرد و از گناهان در مى‏گذرد و آنچه را که مى‏کنید، مى‏داند. و [دعاى‏] کسانى را که ایمان آورده‏اند و کارهاى شایسته کرده‏اند، اجابت مى‏کند و به آنان از فضل خود افزون مى‏دهد. و کافران عذابى سخت [در پیش‏] دارند». [۱۱۹۴] طبرانی ۱۲۳۸۴ از حسین اشقر از نصیر بن زیاد از عثمان ابویقظان از سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده است. حسین اشقر متروک، عثمان بن عمیر ضعیف و اسناد واهی است. چون تمام این سوره به مکه نازل شده ذکر انصار دلیل بطلان خبر است. [۱۱۹۵] ترجمه: «و اگر خداوند روزى را براى بندگانش فراخ مى‏گرداند، به یقین در زمین تباهى مى‏کردند. ولى به اندازه آنچه بخواهد فرو مى‏فرستد. که او به بندگانش داناى بیناست». [۱۱۹۶] طبرانی چنانچه در «مجمع الزوائد» ۱۱۳۲۹ است و واحدی ۷۳۸ از طریق ابوهانیء از عمرو بن حریث روایت کرده اند. این اسناد مرسل و ضعیف است، زیرا عمرو از اهل مصر و تابعی است و این عمرو بن حریث مخزومی نیست و ابوهانیء که اسمش حمید بن هانیء مصری است به دوران صحابه نبوده. با این که مرسل است رای و اجتهاد خود عمرو است و درست نیست.