سورۀ هُود

این سوره مکی و ۱۲۳ آیه است

اسباب نزول آیۀ ۵: ﴿أَلَآ إِنَّهُمۡ يَثۡنُونَ صُدُورَهُمۡ لِيَسۡتَخۡفُواْ مِنۡهُۚ أَلَا حِينَ يَسۡتَغۡشُونَ ثِيَابَهُمۡ يَعۡلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعۡلِنُونَۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ٥﴾[هود: ۵] [۷۹۳].

۶۰۹- ک: بخاری از ابن عباس ب روایت کرده است: برخی از مسلمان‌ها از این که هنگام مقاربت با همسران‌شان یا در خلوت خود را برهنه نمایند شرم داشتند که بدن‌شان بر اهل آسمان آشکار می‌گردد. در بارۀ آن‌ها ﴿أَلَآ إِنَّهُمۡ يَثۡنُونَ صُدُورَهُمۡ﴾ نازل شد [۷۹۴].

۶۱۰- ابن جریر و دیگران از عبدالله بن شداد روایت کرده اند: هرگاه یکی [از منافقین] از کنار رسول خدا ج می‌گذشت، سینۀ خود را خم می‌کرد تا رسول خدا او را نبیند، پس این آیه نازل شد [۷۹۵].

اسباب نزول آیۀ ۸: ﴿وَلَئِنۡ أَخَّرۡنَا عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابَ إِلَىٰٓ أُمَّةٖ مَّعۡدُودَةٖ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحۡبِسُهُۥٓۗ أَلَا يَوۡمَ يَأۡتِيهِمۡ لَيۡسَ مَصۡرُوفًا عَنۡهُمۡ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِۦ يَسۡتَهۡزِءُونَ٨﴾[هود: ۸] [۷۹۶].

۶۱۱- ابن ابوحاتم از قتاده روایت کرده است: وقتی که خدای متعال آیۀ ﴿ٱقۡتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمۡ﴾ را نازل کرد. عده‌ای گفتند: حتماً قیامت نزدیک شده است از ارتکاب مناهی خودداری نمایید، پس عده‌ای اندک زمانی گرد زشتی‌ها نگشتند و پس از مدتی بازهم شرارت‌ها و حیله‌گری‌های خویش را ادامه دادند. پس خدای بزرگ آیۀ ﴿وَلَئِنۡ أَخَّرۡنَا عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابَ إِلَىٰٓ أُمَّةٖ مَّعۡدُودَةٖ...﴾ را در این خصوص نازل کرد.

۶۱۲- ابن جریر نیز از ابن جُرَیج مانند او روایت کرده است.

اسباب نزول آیۀ ۱۱۴: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِۚ ذَٰلِكَ ذِكۡرَىٰ لِلذَّٰكِرِينَ١١٤﴾[هود: ۱۱۴] [۷۹۷].

۶۱۳- بخاری و مسلم از ابن مسعود س روایت کرده اند: مردی زنی را بوسید، پس نزد رسول خدا ج آمد و عمل خود را به اطلاع او رساند. آنگاه پاک بی‌همتا ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ﴾ را نازل کرد. آن مرد گفت: آیا مخاطب این آیه تنها منم؟ پیامبر گفت: این آیه برای تمام امت من نازل شده است [۷۹۸].

۶۱۴- ترمذی و غیره از ابویسر س روایت کرده اند: زنی برای خرید خرما نزدم آمد. به او گفتم: در خانه خرمای نیکوتر از این دارم، پس با من به خانه‌ام آمد. دست خود را دراز کردم و او را بوسیدم. سپس نزد پیامبر آمدم و عمل خود را به اطلاع پیغمبر رساندم. گفت: در غیاب رزمندۀ راۀ خدا با خانواده‌اش چنین رفتار کردی و دیر زمانی خاموش ماند، تا غفار مهربان آیۀ ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِۚ ذَٰلِكَ ذِكۡرَىٰ لِلذَّٰكِرِينَ١١٤﴾[هود: ۱۱۴]. را نازل کرد [۷۹۹].

۶۱۵- و از ابوامامه، معاذ بن جبل، ابن عباس، بریده و دیگران نیز به همین معنی روایت شده است [۸۰۰]. روایت‌های آن‌ها را در ترجمان القرآن ذکر کرده‌ام.

***

[۷۹۳] ترجمه: «آرى آنان (کافران) دلشان را مى‏گردانند [و مى‏کوشند] تا از او (خداوند) پنهان شوند. بدانید وقتى که جامه‏هایشان را بر سر کشند، [خداوند] مى‏داند آنچه را نهان مى‏دارند و آنچه را آشکار مى‏سازند. او به راز دل‌ها داناست». [۷۹۴] بخاری ۴۶۸۱ – ۴۶۸۳ روایت کرده است. [۷۹۵] طبری ۱۷۹۵۳ و ۱۷۹۵۴ به قسم مرسل روایت کرده، پس ضعیف است به «ابن کثیر» ۳۷۸۱ به تخریج محقق نگاه کنید. [۷۹۶] ترجمه: «و اگر تا مدتى معدود عذاب را از آنان باز داریم، مى‏گویند: چه چیز آن را باز مى‏دارد؟ بدانید روزى که [عذاب‏] به آنان برسد، از آنان باز داشته نمى‏شود و آنچه ریشخندش مى‏کردند آنان را فرو مى‏گیرد». [۷۹۷] ترجمه: «و در دو سوى روز و در ساعتى چند از شب نماز بگزار. آرى نیکى‏ها بدیها را از میان مى‏برند. این براى پند پذیران پندى است». [۷۹۸] صحیح است، بخاری ۵۲۶ و ۴۶۸۷، مسلم ۲۷۶۳، ابوداود ۴۴۶۸، ترمذی ۳۱۱۲ و ۳۱۱۴، ابن ماجه ۱۳۹۸، ابن حبان ۱۷۲۸ تا ۱۷۳۰، طبری ۱۸۶۸۱ تا ۱۸۶۸۹، واحدی در «وسیط» ۲ / ۵۹۴ از چند طریق از ابن مسعود روایت کرده اند. به «احکام قرآن» ۱۲۵۶ به تخریج محقق نگاه کنید. [۷۹۹] حسن است، ترمذی ۳۱۱۵، نسائی ۲۶۸، طبری ۱۸۶۹۷ و ۱۸۶۹۸ روایت کرده اند. ترمذی می‌گوید: «این حدیث حسن صحیح است وکیع و دیگران قیس بن ربیع را ضعیف شمرده اند» محقق می‌گوید: حدیث شریک که نسائی روایت کرده به این حدیث تابع است پس حدیث حسن است و با بعدی قوی می‌شود. به «ابن کثیر» ۳۸۳۱ به تخریج محقق نگاه کنید. [۸۰۰] این شواهد را در «زاد المسیر» ۷۹۹ و تفسیر ابن کثیر ۳۸۲۹ و ۳۸۳۴ و تفسیر بغوی ۱۱۷۰ و تفسیر شوکانی ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ به تخریج محقق [مسند احمد ۲۱۰۹۶ و الدر المنثور، ج ۴، ص ۴۸۳] نگاه کنید.