فصل سوم
در تلاش‌های علما برای مقاومت و ایستادگی در مقابل حرکت وضع از عصر صحابه تا سپری شدن زمان سنت، موضع‌گیری علما در مقابل وضع و وضع کنندگان احادیث و تلاش‌های پیگیر آنان در راه سنت و جدا نمودن صحیح و فاسد آن از همدیگر به حدی چشمگیر است که هر کسی این موضع‌گیری و تلاش‌ها را پی‌گیری و بررسی کند جز حکم نمودن به اینکه تلاش و سعی و پیکاری که علما در این مورد مبذول داشته‌اند بحد نهایت رسیده و افزون بر آن ممکن نبوده است، قادر به گفتن چیز دیگری نیست. و می‌فهمد که محکم‌ترین راهکارهای علمی را در این راستا برای نقد و بررسی احادیث پیموده‌اند تا جایی که می‌توانیم با اطمینان خاطر بگوییم که دانشمندان ما – خدا رحمت‌شان کند – در میان همه امت‌های زمین اولین کسانی هستند که قواعد نقد دقیق علمی را برای بررسی اخبار و مرویات. وضع و تدوین نمودند. و قطعا" تلاش آنان در این زمینه تلاشی است که همه نسل‌ها به آن افتخار می‌کنند و در مقابل امت‌های دیگر به خود می‌بالند و آن فضلی است که خداوند به هر کس بخواهد می‌دهد و خداوند دارای نعمت و دانش فراوان است.
و توجه ترا به بیان گام‌هایی جلب می‌کنم که علما در راه نقد احادیث آن گام‌ها را برداشته‌اند تا جایی که سنت را از توطئه‌ای که برایش اندیشیده شده بود نجات دادند و از منجلاب‌هایی که به آن بسته شده بود پاک گردانیدند.