اقتصاد اسلامی

سفته و برات:[١٧٣]

برات یک نوع سند بهادار مخصوصی است. وقتی که بازرگانی کالای خود را به خریدار می‌فروشد به‌ نام او «برات» می‌کشد. پرداخت وجه برات گاهی موکول به آینده می‌شود. به‌ منظور اعتبار قانونی دادن به این برات، خریدار بدهکار با امضای آن بر این موضوع صحه می‌گذارد که به میزان وجه آن به فروشنده بدهکار و متعهد و به پرداخت آن در تاریخ سررسید آن است. این سند بهاءدار را در عربی «کمبیالة» در اردو «هندی» و در انگلیسی "Bill of Exchange" و در فارسی «برات ارزی» می‌گویند. تاریخ سررسید برات را «نضج ‌الکمبیالة» و در انگلیسی "Matuituy" و تاریخ پرداخت آن را "Matuituy Date" می‌گویند[١٧٤].

طلبکار قبل از فرا رسیدن زمان سررسید، مجاز به مطالبه‌ی وجه برات از بدهکار نیست، اما گاهی به‌دلیل نیاز پیدا کردن به‌پول، برات را به‌شخص ثالثی می‌فروشد و وجه آن‌را از وی گرفته و با امضاء کردن پشت آن، کلیه‌ی حقوق قانونی آن را به‌طرف آن شخص منتقل می‌کند. شخص ثالث معمولاً مقداری از وجه برات کسر می‌کنند، مثلاً اگر وجه برات یک هزار تومان است شخص ثالث پس از پذیرش آن، پنجاه تومان از آن کسر نموده و نهصد و پنجاه تومان به صاحب آن می‌پردازد.

این عملیات را در عربی «خصم‌ الکمبیالة» و در انگلیسی "Discounting of the Bill of Exchange" و در فارسی «تنزیل مجدد برات» می‌گویند.

امضاء نمودن پشت برات را در عربی «تظهیر» و در انگلیسی "End Orsement" و در فارسی «پشت‌نویسی» یا «ظهرنویسی» می‌گویند.

میزان نرخ «تنزیل مجدد» برات براساس سررسید "Maturity" آن مشخص می‌شود، سررسید یک برات هرچند که نزدیک‌تر باشد به‌ همان میزان از نرخ تنزیل مجدد آن کم می‌شود.

بانک نیز معمولاً به تنزیل مجدد برات می‌پردازد و این عملیات جزو وام‌های کوتاه مدت بانک‌ها به‌شمار می‌رود زیرا پرداخت وجه برات معمولاً در ظرف سه ماه انجام می‌شود[١٧٥].

[١٧٣]- سفته، یا سفته طلب، نوشته‌ای است که به‌ موجب آن یک شخص متعهد می‌شود مبلغ معینی را در تاریخ معین یا عند المطالبه در وجه شخص دیگری بپردازد. آن‌چه در این مبحث مطرح شده منظور پس از مهر و امضا به "Drawer" برات است. برات نوشته‌ای است که به ‌موجب آن شخص (براتکش) دستور می‌دهد مبلغ معینی را به روایت (عندالمطالبه) یا در "Drawer" شخص دیگری (براتگیر) سررسید معین در وجه یا با حواله‌کرد خود او یا شخص ثالث پرداخت نماید.

[١٧٤]- ماده ٢٢٣ قانون تجارت ایران، برات علاوه بر امضاء یا مهر برات‌دهنده باید دارای شرایط ذیل باشد: ١- قید کلمه (برات) در روی ورقه. ٢- تاریخ تحریر (روز و ماه و سال). ٣- اسم شخصی که باید برات را تأیید کند. ٤- تعیین مبلغ برات. ٥- تاریخ تأیید برات. ٦- مکان تأیید وجه برات اعم از این‌که محل اقامت محال‌علیه باشد یا محل دیگر. ٧- اسم شخصی که برات در وجه یا حواله‌کرد او پرداخت می شود. ٨- تصریح به این‌که نسخه اول یا دوم یا سوم یا چهارم الخ است.

[١٧٥]- به براتی که می‌توان از مبلغ آن کسر کرد و بقیه را نقداً دریافت نمود «برات نزولی» می‌گویند و به براتی که به بانک سپرده می‌شود که سر موعود آن را وصول کند «برات وصولی» می‌گویند. (مترجم)