کسری درآمد و سرمایه‌گذاری کسری‌ها:
پس از کم کردن مبلغ درآمد از مبلغ هزینه‌ها آن‌چه باقی می‌ماند، کسری درآمد می‌باشد، مثلاً صورت کسری بودجه پاکستان در سال ٩٣-١٩٩٢ به‌شرح ذیل است:
مجموع هزینه‌ها: |
٣٣٠ میلیارد روپیه |
مجموعه‌ی درآمد: |
٢٦٥ میلیارد روپیه |
کسری بودجه: |
٦٥ میلیارد روپیه |
تهیه سرمایه جهت تکمیل هزینه‌ها و جبران کسری درآمد، «سرمایه‌گذاری کسری‌ها» "Deficit Financing" گفته می‌شود.
استقراض دولت در این زمینه به دو شکل انجام می‌گیرد:
١- استقراض خارجی "Foreign Financing" این قرض از دولت‌های خارجی یا سازمان‌های مالی بین‌المللی گرفته می‌شود.
٢- استقراض داخلی "Internal Loans" این قرضها از بانک‌های داخلی، سازمان‌های مالی یا مردم گرفته می‌شود. استقراض‌های داخلی به دو نوع تقسیم می‌شود.
١- استقراض غیربانکی "None Banking Loans" که از مردم گرفته می‌شود. برای گرفتن این نوع قرض «اوراق قرضه دولتی» صادر می‌شود. امروزه برای این‌منظور طرح پس‌انداز از طرف دولت جای کرده شده است، مردم با خرید اوراق قرضه مانند: سند جایزه‌دار، وثیقه پس‌انداز حمایت ملی، سند سپرده ویژه و غیر پول را به‌دولت قرض می‌دهند. امروزه دولت به این اوراق قرضه سود می‌دهد.
٢- استقراض‌های بانکی "Banking Loans"؛ این استقراض را به «نشر اسکناس» نیز تعییر می‌کنند. در واقع دولت اسکناس چاپ نمی‌کند به‌دلیل این‌که چاپ اسکناس از نظر قانونی فقط حق بانک مرکزی هر کشور است، دولت با صادر کردن اوراق قرضه از بانک مرکزی قرض می‌گیرد. با این عملیات به میزان وجوه اوراق قرضه‌‌ی کوتاه مدت جمع‌آوری می‌گردد. مانند: وثیقه‌ی پس‌انداز حمایتی، سند سپرده‌ی ملی، درآمد ماهیانه، سپرده‌ی ویژه و غیره ...
بخش بزرگ سرمایه‌گذاری کسری‌ها را قرض‌های داخلی تشکیل می‌دهد و قرض‌های خارجی در برابر آن ناچیز می‌باشد.
مثلاً صورت قرض‌هایی که دولت پاکستان در سال ٩٣-١٩٩٢ گرفته است به‌شرح زیر است:
استقراض‌های داخلی بانکی: |
٢١ میلیارد روپیه |
استقراض‌های داخلی غیربانکی: |
٤٧ میلیارد روپیه |
استقراض‌های خارجی: |
١٧ میلیارد روپیه |
مجموعه‌ی قرضها |
٨٦ میلیارد روپیه |
هنگام نوشتن قرضها، فقط مبلغ خالص قرض بدون مبلغ سود قابل پرداخت، نوشته می‌شود و مبلغ سود در بخش هزینه‌ها درج می‌گردد.
امروزه در کشور پاکستان مبلغ سود از اصل مبلغ قرض بالاتر می‌شود، مثلاً مبلغی که دولت در سال ٩٣-١٩٩٢ باید پرداخت کند به شرح زیر است:
اصل قرض: |
٣٣ میلیارد روپیه |
سود: |
٨٦ میلیارد روپیه |
کل مبلغ قابل پرداخت: |
١١٩ میلیارد روپیه |
باز پخش بزرگ مبلغ سود را سودهای داخلی تشکیل می‌دهد که در مقابل آن مبلغ سود خارجی بسیار ناچیز است. مثلاً در صورت ذکر شده‌ی بالا از میان ٨٦ میلیارد روپیه، ٥٨ میلیارد روپیه سود داخلی و ١٥ میلیارد روپیه سود خارجی می‌باشد (در مورد ١٣ میلیادرد روپیه باقی‌مانده در بودجه توضیحی داده نشده است).
صورت مفصل قرض‌هایی که تاکنون بر ذمه‌ی دولت می‌باشند به‌شرح زیر است:
اصل مبلغ قرض: |
١٣٠٠ میلیارد روپیه |
قرض‌های داخلی: |
١٠٠٠ میلیارد روپیه |
قرض‌های خارجی: |
٣٠٠ میلیارد روپیه |