اقتصاد اسلامی

سهام شرکت:[٣٦]

پس از عملیات سرمایه‌گذاری مشتریان سهام شرکت، اسنادی را برای آنها صادر می‌کند که دلیل بر سهامدار بودن آنها به یک میزان مشخص است، در عربی و فارسی به (سهم) و در انگلیسی آن ورقه به "Share " تعبیر می‌شود.

سرمایه‌ای که به‌ منظور یک فعالیت تجاری در نظر گرفته می‌شود به واحدهای کوچکتری تقسیم و هر واحد قیمت سهم "Share " قرار داده می‌شود [در ایران حداقل میزان سهام شرکت‌های سهامی عام به مبلغ یک هزار ریال است] و این قیمت بر روی هر سهم مکتوب می‌شود و این همان مبلغی است که به ‌خاطر پرداخت آن، سند (سهم) صادر شده بود، در عربی آن را «القيمة الاسمية» و در انگلیسی "Face Value"[٣٧] یا "Parvalue "[٣٨] (و درفارسی قیمت اسمی سهم) می‌گویند.

برای صدور سهام عموماً دو شیوه اعمال می‌گردد:

گاهی سهم به نام مالک آن صادر و اسم سهامدار بر روی آن ثبت می‌شود، آن را «السهم الـمسجل» "Registered Share"[٣٩] (و در فارسی سهم با نام می‌گویند).

گاه بدون درج نام خریدار، صادر می‌شود و در واقع، حامل سهم مالک شناخته می‌شود و آن را «السهم لحاملة» "Bearer Share"[٤٠] (و در فارسی سهام بی‌نام)[٤١] می‌گویند.

سهام اغلب شرکت‌های کشورمان [پاکستان] به‌نام و گاهی بی‌نام نیز هستند، همان‌سان که در "N.I.T"[٤٢] هر دو نوع صادر می‌شوند[٤٣].

تقسیم دیگر سهام به اعتبار حقوق سهامدار انجام می‌گیرد و به عبارت دیگر، این تقسیم به اعتبار وصول سود یا حق مداخله در برنامه های شرکت است، در این تقسیم نیز سهام بر دو نوع تقسیم می‌شوند:

١- سهام عادی "Ordinary Share"

سهام ممتاز"Preference Share" که آنها را «سهام مقدم» نیز می‌گویند.

تفاوت اساسی میان این دو نوع سهم این است که هنگام توزیع سود سهام یا در زمان حق رأی دادن، حامل سهم ممتاز بر حامل سهم عادی مقدم شماره می‌شود و این تقدم به اشکال گوناگونی صورت می‌گیرد:

١- سود سهم ممتاز براساس نرخ خاص سرمایه سپرده شده برای آن مشخص می‌شود [مثلاً نخست سود بر ١٠% از سرمایه سپرده برای سهام ممتاز جهت تقسیم بین حاملان آن جدا می‌شود و در صورت عدم مازاد، سهامداران عادی از سود سهام محروم قرار داده می‌شوند]. از قضا اگر شرکت در یک سال هیچ سود به دست نیاورد باز هم سود سهام ممتاز به جای خود محفوظ و سال آینده [در صورت به دست آوردن سود] در مرحله‌ی نخست، سود آن به صاحبان سهام ممتاز تعلق گرفته و بقیه بین دارندگان سهام عادی تقسیم می‌شود.

١- گاهی نرخ سود سهم ممتاز، بیش از نرخ سود سهم عادی قرار داده می‌شود.

٢- گاه در جلسه سالیانه شرکت، فقط به دارندگان سهم ممتازه حق رأی داده می‌شود و حاملان سهم عادی از این حق محروم می‌مانند.

٣- برخی اوقات میزان این حق برای حاملان سهم ممتاز اضافه بر میزان آن برای حاملان سهم عادی، قرار داده می‌شود.

خلاصه این که سهم ممتاز دارای اولویت با نمونه های گوناگون است و اغلب نیاز به آن هنگامی پیدا می‌شود که خواسته باشند از یک شرکت ویژه (چون شرکت بیمه و غیره) سرمایه بگیرند. ظاهر است در چنین شرایطی آن شرکت به حیث یک سهامدار معمولی، حاضر به سرمایه‌گذاری نمی‌شود [زیرا سود در آن مشخص نیست] و نه به‌ عنوان یک قرض دهنده صرف، حاضر به اعطای وام در قبال نرخ مشخص سود می‌شود، چه با این حال قادر به تاثیرگذاری بر روند اجرای فعالیتهای شرکت نخواهد بود، بنابراین به چنین شرکتی سهام ممتاز داده می‌شود، تا از سهامداران شرکت قرار گرفته سود با نرخ معینی به آن برسد. آنگاه آن شرکت از یک سو قرض‌دهنده و از بابت دیگر، سهامدار شرکت قرار می‌گیرد.

[٣٦]- سهام شرکت‌ها در قانون تجارت ایران به شرح زیر تعریف شده است: ماده ٢٤- سهم قسمتی است که سرمایه شرکت سهامی که مشخص کننده‌ی میزان مشارکت و تعهدات منافع صاحب آن در شرکت سهامی می‌باشد ورقه سهم سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. تبصره ١- سهم ممکن است با نام و یا بی‌نام باشد. تبصره ٢- درصورتی که برای بعضی از سهامداران با رعایت مقررات این قانون مزایایی قایل شوند این‌گونه سهام، سهام ممتاز نامیده می‌شود. ماده ٢٥- اوراق سهام باید متحدالشکل و چاپی و دارای شماره ترتیب بوده و به امضای لااقل دو نفر که به‌ موجب مقررات اساسنامه تعیین می‌شوند برسد. ماه٢٦- در ورقه سهم نکات زیر باید قید شود: ١- نام شرکت و شماره ثبت آن در دفتر شرکت‌ها. ٢- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن. ٣- تعیین نوع سه سهم. ٤- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و با اعداد. ٥- تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.

[٣٧]- ارزش نمایان.

[٣٨]- ارزش متوسط.

[٣٩]- سهم با نام (ثبت شده).

[٤٠]- سهم بی‌نام (حامل).

[٤١]- براساس ماده ٣٩ قانون تجارت ایران - سهم بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و مالک دارنده آن شناخته می‌شود مگر خلاف آن ثابت گردد. نقل و انتقال این‌گونه سهام به قبض و اقباض به عمل می‌آید.

[٤٢]- نام اختصاری سازمان سرمایه‌گذاری جهانی.

[٤٣]- در ایران نیز سهام اغلب شرکت‌های سهامی عام بی‌نام منتشر می‌شود. سهام بی نام در همه وقت از طریق بورس اراق بهادار قابل انتقال به فرد دیگری می‌باشد که شرح آن بعداً خواهد آمد.