تاریخچه بودجه‌نویسی در ایران:
قبل از مشروعیت، نظارت مردم بر امور بودجه جامعه در حداقل بوده است و شاه در رأس حکومت قرار داشت؛ به‌طوری که در دوران سلطنت پادشاهان صفوی تمام درآمدها و عواید کشور در اختیار شاه بود و تمام مخارج نیز به فرمان و تصویب شخصی او صورت می‌گرفت. خزانه‌ی دولت و آن‌چه از مالیات‌های گوناگون و عواید مستقیم و غیرمستقیم و درآمدهای رسمی یا اتفاقی به خزانه وارد می‌شد، به شخص شاه تعلق داشت و میان عواید دولت و سلطنت امتیاز و تفاوتی نبود. در هر استان و شهری مسئول دولت به‌نام مستوفی بودجه را تهیه می‌کرد و دفتری به‌نام کتابچه داشت، بودجه هر شهرستان عنوان کتابچه‌ی آن شهرستان را داشت. مسئول هر کتابچه در مرکز یک نفر مستوفی بود و ممکن بود یک مستوفی کتابچه‌ی چند شهرستان را تهیه کند. این مستوفیان عده‌ای کارمند داشتند به‌نام «میرزا قلمدان» که کارشان ثبت و نگهداری دفاتر بود. رئیس مستوفی‌ها، مستوفی‌الممالک بود که وزیر عالیه محسوب می‌شد. اولین بودجه در ایران که پس از مشروطیت به تصویب مجلس رسیده و قانون ملی کشور قرار گرفته، مربوط به سال ١٣٠٢ شمسی است.
در این بودجه مخارج بین وازرتخانه‌های مختلف به شرح زیر تقسیم شده است.
خلاصه‌ی صورت دخل و خرج تضمینی دولت در سال ١٢٨٩ هجری شمسی:
مخارج |
مبلغ به قران |
عایدات |
مبلغ به قران |
١- مخارج در بار و غیره |
٠٠٠/٠٠/٦ |
بند اول: مالیات استمراری |
|
٢- مخارج مجلس شورای ملی |
٠٠٠/٨٠٠/١ |
قسمت اول: مالیات مستقیم |
٠٠٠/٧٥٠/٦١ |
٣- وزارت مالیه (دارایی) |
٠٠٠/٧٠٠/٥٦ |
خالصجات، طوایف |
|
٤- وزارت داخله (کشور) |
٠٠٠/٠٢٠/٣١ |
قسمت دوم، مالیات غیرمستقیم |
٠٠٠/٨٥٤/٣٠ |
٥- وزرات جنگ (دفاع) |
٠٠٠/٨٦٠/٣٨ |
(عمدتاً گمرگ) |
|
٦- وزارت خارجه |
٠٠٠/٨٣٠/٧ |
قسمت سوم: حقوق تمبر - ثبت اسناد |
٠٠٠/٨٠٠/١ |
٧- وزارت عدلیه (داگستری) |
٠٠٠/٠٠٠/١٢ |
|
|
٨- وزرات معارف و اوقاف و فواید عامه (آموزش و پرورش) |
٠٠٠/٨٥٥ |
قسمت چهارم: انحصارات، امتیازات |
٠٠٠/٠٠٥/١١ |
٩- وزارت تجارت (بازرگانی) |
٠٠٠/٢٤٠ |
قسمت پنجم: عایدات مختلفه |
٠٠٠/٨٠ |
١٠- از بابت کسر وصول مالیات و مخارج فوق‌العاده |
|
جمع بند اول |
٠٠٠/٤٨٩/١٠٥ |
بند دوم: عایدات فوق‌العاده |
٨٠٠/٠٦٢/١ |
||
جمع |
٠٠٠/٣٠٥/١٩٠ |
جمع کل عایدات |
٨٠٠/٥٥١/١٠٦ |
کسر بودجه |
٢٠٠/٧٥٣/٨٣ |
در اسفند ماه ١٣٥١ قانون برنامه و بودجه به تصویب قوه‌ی مقننه رسید و به‌موجب آن دفتر مرکزی بودجه به‌شکل سابق منحل گردید و به «سازمان برنامه و بودجه» تغییر نام داد. از سال ١٣٥٢ درآمدهای نفت نیز جزو درآمدهای عمومی دولت درآمد. سازمان برنامه و بودجه در سال ١٣٦٤ به وزارت برنامه و بودجه تغییر نام یافت و از سال ١٣٦٨ مجدداً در زمان بازنگری قانون اساسی به سازمان برنامه و بودجه و سپس در سال ١٣٨٠ به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تغییر نام یافت و هم‌اکنون تحت همین نام مشغول انجام وظیفه است.
خلاصه‌ی بودجه‌ی کل کشور در سال ١٣٨٢:
(مرجع: قانون بودجه‌ی سال ٨٢ مصوب ١١/١٢/١٣٨٢ مجلس شورای اسلامی)
(ارقام به هزار ریال)
منابع |
مصارف |
درآمدها: ٠٧٠/٤٣٥/٥٠٨/٢٠٤ |
هزینه‌ها: ٥٦٦/٩٢٩/٧٤٩/٢٨٥ |