توبه

۲- در توبه، محض اقرار توبه محسوب نمی‌شود

برخلاف پندار عوام، توبه زبانی به تنهایی توبه محسوب نمی‌شود. وقتی که یکی از مردان عامی نزد بعضی از مشایخ دین می‌رود و شیخ می‌گوید: یا شیخ مرا توبه ده! شیخ هم به او می‌گوید: به دنبال من [یا همراه من] بگو: به درگاه خدا توبه کردم، به‌سوی خدا بازگشتم، بر کرده‌های خود پشیمان شدم، و قصد دارم که هیچ‌گاه به گناهان باز نگردم و از هر دینی که مخالف با دین اسلام باشد دوری و تبرّی جستم.

مرد عامی پس از تکرار این کلمات از نزد شیخ خارج می‌شود و می‌پندارد که توبه همین بود و بس و این از دو طرف ـ هم از طرف عاملی و هم از طرف شیخ ـ یک جهل و نادانی و عمل قبیحی است، زیرا صِرف اقرار به توبه. و محض چرخاندن زبان بدان، توبه محسوب نمی‌شود. و اگر چنین می‌بود چقدر توبه آسان می‌شد!

توبه یک امر بزرگتر، عمیق‌تر و سخت‌تر از آن است. البته تلفظ توبه مطلوب است ولی بعد از تحقق و تصمیم قطعی در انجام آن و بعد از اقرار و اعتراف به گناه ودرخواست عفو و مغفرت از پیشگاه پروردگار. اما صرف استغفار و اعلام توبه به وسیلۀ زبان بدون تصمیم قلبی ـ همانطور که ذوالنون مصری گفته است ـ از قبیل توبه ی دروغگویان [کذّابین] است. خانم زاهد و عابد، رابعه عدوی و چه نیکو گفته است. «إن استغفارنا يحتاج إلی استغفار». «استغفار زبانی ما، نیاز به استغفار دارد».

کم نبودند کسانی که از استغفار زبانی درخواست مغفرت نمودند. استغفاری که فقط با زبان باشد بدون توبه و ندامت قبلی ارزش چندانی ندارد. حقیقت توبه د واقع عبارت است از عمل عقل، قلبی و بدنی. آغاز توبه عمل عقلی و شعوری آغاز می‌شود و به دنبال آن عمل قلبی تراوش می‌یابد و اعمال بدنی در راستای آن ظاهر می‌گردد. به همین سبب حسن بصری راجع به توبه گفته است: که آن: پشیمانی قلبی و استغفار زبانی و اجتناب اندام و تصمیم قاطع به عدم بازگشت به گناهان است.