سخن پايانی

از این تحقیق و پژوهش روشن شد که: بهترین چیزی که به انسان منفعت رساند اطاعت پروردگار و بدترین چیزی که به انسان زیان رساند، عصیان و نافرمانی پروردگار است. برایدنیا و قیامت شخص هیچ‌چیز زیانبارتر از گناهان و خطایای او نیست که ضرر و زیان آن نه فقط متوجه شخص عاصی و نافرمان می‌شود بلکه دامنگیر تمام جامعه نیز می‌گردد. همان‌گونه که خداوند متعال می‌فرماید:

﴿وَٱتَّقُواْ فِتۡنَةٗ لَّا تُصِيبَنَّ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمۡ خَآصَّةٗۖ﴾[الأنفال: ۲۵].

«و از فتنه ای بترسید که تنها دامنگیر ستمکارانِ شما نمیشود».

گناه و خطا برای تمام محیط‌های خشکی و دریایی، حیوانی و نباتی بلکه برای تمام توازن هستی خطر دارد.

دانستیم بنی آدم خطاکار است و بهترین خطاکاران توبه‌کنندگانند از جمله رحمت‌های خداوند به انسان این است که: به او این «پاک‌کن» و یا این «مغسله» را که همان توبه باشد، عطا فرموده تا هر گاه کسی پایش بلغزد و گرایش‌های خاکی بلندای روح او را گل ‌آلود کند با توبه گل روح را شستشو دهد.

هر انسانی نیازمند توبه است. احساس تقصیر و کوتاهی نسبت به حقوق پروردگار و مردم و احساس نیاز به توبه برحسب باریک بینی، لطافت و رقت شعور او می‌باشد.

توبه همانطور که مطلوب فرد است، مطلوب جامعه هم می‌باشد که جامعه باید نسبت به بعضی از گناهان توبه کند، از جمله: تعطیل شدن شریعت الهی، اهمال در فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر، مباح دانستن عیاشی و مسکرات و ربا که بیان‌گر جنگ با خدا و پیامبر خدا جاست، اعراض از وحدت و استقبال از عوامل اختلاف و تفرقه، پذیرفتن ولای غیرخدا از دشمنان اسلام، ضعف نشان دادن و دعوت مردم به‌سوی صلح و سازش با تجاوزگران ارضی و عرضی و ... لازم است در این موارد جامعه به درگاه خداوند توبه کند و به‌سوی او بازگشت نماید.

بعضی از مردم چنان می‌پندارند که گناه فقط منحصر به زنا، نوشیدن شراب و امثال آنها است و از گناهان دیگری که مربوط به حقوق، کرامت و آزادی مردم است و از آنچه در ارتباط با آلوده ساختن محیط و به فساد کشاندن زندگی است، غافل مانده‌اند.

برخی از مردم را می‌یابی که در مسجد نماز می‌خوانند و قرآن تلاوت می‌کنند و در روز صد بار ذکر تسبیح به جا می‌آورند و در هر ماه رمضان، مناسک عمره انجام می‌دهند ولی با وجود آن مرتکب و یا پشتیبان گناهان فجیعی می‌شوند مانند: تزویر و تقلب در انتخابات، تجاوز به آزادی و حقوق مردم، قبول رشوه تحت نام هدیه و یا حق‌العمل، تسهیل در وارد کردن غذاهای فاسد و یا آلوده به تشعشع و یا گوشت گاوهای دیوانه، مدح و ستایش حاکمان طاغوت و جلب نظر مردم به‌سوی آنان و ...

بعضی از مردم به وسیله‌ی کارهای زشتی که مورد پسند خدا، پیامبر جو مسلمانان نیستند، به محیط زیست تجاوز نموده و آن را آلوده، فاسد و یا ویران می‌کنند و نمی‌دانند که این گونه اعمال، از جمله گناهان و معصیت‌هایی است که بر آنها توبه و استغفار واجب است. گروه زیادی از مردم، از روی جهل و ناآگاهی و یا پوشیدگی و فقدان شعور به ویژه در زمینه‌های قلبی و باطنی، مرتکب بسیاری از گناهان [که در انظار مردم مخفی هستند] می‌شوند. لذا ضرورت دارد مردم برای خلاصی و نجات خود و خروج از این بحران نسبت به عموم خطاها و لغزش‌های دانسته و ندانسته به درگاه خداوند توبه کنند؛ زیرا گناهانی که بنده خدا از آنها علم و آگاهی ندارد بیشتر از گناهانی است که بدان‌ها‌ علم و آگاهی دارد. عدم آگاهی از گناهان در صورت تمکن از عمل و دانش نسبت به آنها موجب عدم پیگرد و مجازات نمی‌گردد، زیرا که انسان به ترک علم و عمل گناهکار محسوب می‌شود، پس مجازات معصیت باید بیشتر باشد.

در صحیح ابن حبان روایت شده که پیامبر جفرمود: «الشرك في هذه الأمةأخفى من دبيب النمل، فقال أبوبكر: فكيف الخلاص منه يا رسولالله؟ قال: أن تقول: اللهم إني أعوذ بك أن أشرك بك وأنا أعلم وأستغفرك لما لا أعلم». «شرکت در این امت از صدای پای مورچه پوشیده‌تر است. ابوبکر سگفت: ای رسول خدا! چاره چیست؟ حضرت جفرمود: چاره این است که بگویی: خدایا به تو پناه می‌برم از شرکی که خود بدان آگاهم و مغفرت می‌طلبم از شرکهایی که بدان‌ها‌ علم و آگاهی ندارم».

طلب مغفرت «استغفار» از گناهانی است که خداوند بدان‌ها‌ عالم است ولی بنده از آنها ناآگاه.

در صحیح وارد شده است که پیامبر جدر نماز این دعا را می‌خواند:

«اللهم اغفرلي خطيئتي وجهلي وإسرافي في أمري وما أنت أعلم به مني، اللهم اغفرلي جدي وهذلي وخطئي وعمدي وكل ذلك عندي، اللهم اغفرلي ما قدمت وما أخرت وما أسررت وما أعلنت وما أنت أعلم به مني أنت إلهي لا إله إلا أنت». «پروردگارا! خطا و جهل و افراط کار من و آنچه را که تو از من نسبت به آنها داناتری، بیامرز. پروردگارا! (گناهان) جدی و شوخی و عمدی و غیر عمدی من را که همه آنها را انجام داده‌ام، بیامرز. پروردگارا! گناهان قبلی و بعدی و نهانی و آشکار و آنچکه که تو بهتر از من می‌دانی بیامرز. پروردگارا! هیچ فرمانروا و فریادرسی جز تو وجود ندارد».

و در حدیث دیگری این‌گونه وارد شده:

«اللهم اغفر لي ذنبي كله دقه وجله، خطأه وعمده، سره وعلانيته، أوله وآخره». «خداوندا! تمام گناهان ریز و درشت، عمدی و غیر عمدی، پنهان و آشکار و اول و آخر من را بیامرز».

و این بدان معناست که توبه تمام گناهان بنده، چه آن‌هایی که بدان‌ها‌ آگاهی دارد و چه آن‌هایی که بدان‌ها‌ علم و آگاهی ندارد همه و همه را در برمی‌گیرد.

ای فراریان درگاه خداوند، وقت آن رسیده است که به آستان خداوند بازگردید. و ای غافلان از سرای آخرت، وقت آن است که بیدار گردید و ای بی‌خبران از مرگ، وقت آن است که به خود آیید. و ای مست‌ شدگان از محبت دنیا، وقت آن است که به هوش آیید. و ای غوطه‌وران در دریای معاصی، وقت آن است که توبه کنید و به درگاه خداوند بازگردید، و ای ... توبه کنید. قبل از آنکه باب توبه بسته شود. این‌که باب توبه نیز بر کسی مفتوح است، فرصت را غنیمت شمرید که مبادا فرصت از دست رود و عمر شما ضایع و تباه گردد.

﴿وَأَنفِقُواْ مِن مَّا رَزَقۡنَٰكُم مِّن قَبۡلِ أَن يَأۡتِيَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوۡلَآ أَخَّرۡتَنِيٓ إِلَىٰٓ أَجَلٖ قَرِيبٖ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ١٠ وَلَن يُؤَخِّرَ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِذَا جَآءَ أَجَلُهَاۚ وَٱللَّهُ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ١١﴾[المنافقون: ۱۰-۱۱].

«پیش از آنکه یکی از شما را مرگ فرا رسد و بگوید: پروردگارا! چرا تا مدتی بیشتر اجل مرا به تأخیر نینداختی تا صدقه دهم و از نیکوکاران باشم. ولی هر کس اجلش فرا رسد. هرگز خدای آن را به تأخیر نمی‌افکند و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است».

﴿رَبَّنَآ إِنَّكَ مَن تُدۡخِلِ ٱلنَّارَ فَقَدۡ أَخۡزَيۡتَهُۥۖ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِنۡ أَنصَارٖ١٩٢ رَّبَّنَآ إِنَّنَا سَمِعۡنَا مُنَادِيٗا يُنَادِي لِلۡإِيمَٰنِ أَنۡ ءَامِنُواْ بِرَبِّكُمۡ فَ‍َٔامَنَّاۚ رَبَّنَا فَٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرۡ عَنَّا سَيِّ‍َٔاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ ٱلۡأَبۡرَارِ١٩٣ رَبَّنَا وَءَاتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَىٰ رُسُلِكَ وَلَا تُخۡزِنَا يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۖ إِنَّكَ لَا تُخۡلِفُ ٱلۡمِيعَادَ١٩٤﴾[آل عمران: ۱٩۲-۱٩۴].

«پروردگارا! کسی را که تو به آتش جهنم درآوردی رسوایش کرده‌ای و ستمکاران را یاورانی نخواهند داشت. پروردگارا، ما شنیدیم که ندادهنده‌ای به ایمان فرا می‌خواند که به پروردگارتان ایمان آورید، پس ایمان آوردیم. پروردگارا، پس گناهانمان را برای ما بیامرز و بدی‌هایمان را از ما بزدای و ما را در زمره‌ی نیکان بمیران پروردگارا، آنچه را که به زبان رسولانت به ما وعده کرده‌ای به ما عطا کن و روز قیامت ما را رسوا و خوار مگردان که تو قطعاً خلاف وعده نمی‌کنی».

وآخر دعوانا أن الحمدلله رب العالمين.

پایان