۱۰- توبه قطعاً از ناحیه وعده خداوند پذیرفتنی است
شکی نیست که هر گاه تمامی ارکان و اجزای توبه و آنچه بدان وابسته است به طور کامل انجام پذیرد و شرایط آن فراهم شود قطعاً نیز خداوند متعال برحسب وعده و سنّتش در میان مخلوقات، پذیرفتنی است.
راجع به وعدۀ خداوند متعال توصیف خود ایشان است که می‌فرماید:
﴿غَافِرِ ٱلذَّنۢبِ وَقَابِلِ ٱلتَّوۡبِ﴾[غافر: ۳].
«گناه بخش و توبه پذیر است».
و یا این‌که می‌فرماید:
﴿وَهُوَ ٱلَّذِي يَقۡبَلُ ٱلتَّوۡبَةَ عَنۡ عِبَادِهِۦ وَيَعۡفُواْ عَنِ ٱلسَّئَِّاتِ وَيَعۡلَمُ مَا تَفۡعَلُونَ٢٥﴾[الشورى: ۲۵].
«و اوست کسی که توبه را از بندگان خود می‌پذیرد و از گناهان در می‌گذرد و آنچه انجام می‌دهید می‌داند».
و باز می‌فرماید:
﴿أَلَمۡ يَعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ هُوَ يَقۡبَلُ ٱلتَّوۡبَةَ عَنۡ عِبَادِهِۦ وَيَأۡخُذُ ٱلصَّدَقَٰتِ وَأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ١٠٤﴾[التوبة: ۱۰۴].
«آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را مى‌پذیرد و صدقات را مى‌گیرد، و خداست که خود توبه پذیر مهربان است».
لذا در بیان این آیات مشخص گردید که یکی از اسمای حسنی خداوند «توّاب» است که شخص گناهکار را برای توبه‌کردن موفق می‌نماید تا توبۀ او را بپذیرد. بنابراین هر توبه بنده شامل دو توبه از سوی پروردگار است: توبۀ اول برای هدایت و توفیق است و توبۀ دوم برای پذیرش آن.
مردی به رابعه گفت: من گناهان و معصیت‌های فراوانی کرده‌ام، لذا اگر توبه کنم خداوند توبه ی مرا می‌پذیرد؟ در جواب گفت: خیر، اگر خداوند به تو توفیق توبه داد، آنوقت توبه می‌کنی و می‌پذیرد اینجاست که رابعه اشاره به این آیه قرآنی می‌نماید:
﴿ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡ لِيَتُوبُوٓاْۚ﴾[التوبة: ۱۱۸].
«آنان را برای توبه موفق گردانید تا توبه کنند».
سپس توبه آنان ثمره یتوفیق توبه از جانب خداوند متعال است.
به همین دلیل است که بعضی از انسان‌های صالح گفته‌اند: من غصه ی مغفرت الهی را ندارم بلکه غصه ی توبه را دارم! و آن به این جهت است که مغفرت و آمرزش نتیجه ی قطعی توبه است، هم چنا‌ن‌که خداوند متعال می‌فرماید:
﴿قُلۡ يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ٥٣﴾[الزمر: ۵۳].
«بگو ای بندگانِ من که بر خویشتن زیاده‌روی روا داشته‌‌اید، از رحمت خود نومید نشوید. در حقیقت خدا همۀ گناهان را می‌آمرزد که او خود آمرزندۀ مهربان است».
خداوند تمام گناهان، حتی شرک، کفر به خدا و به پیامبران خدا و ... را به وسیلۀ توبه می‌آمرزد، با توبه‌ای که از جانب خودِ ذات او نشأت گرفته همان‌گونه که می‌فرماید:
﴿قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِن يَنتَهُواْ يُغۡفَرۡ لَهُم مَّا قَدۡ سَلَفَ﴾[الأنفال: ۳۸].
«به کسانی که کفر ورزیده‌اند بگو: که اگر باز ایستید آنچه گذشته است برای‌شان آمرزیده می‌شود».
حتی کفر ارتداد که بدترین انواع کفراست اگر شخص از آن توبه کند و از آن بازگشت نماید، توبۀ او پذیرفتنی است و گناهانش محو می‌شود همانطور که خداوند می‌فرماید:
﴿كَيۡفَ يَهۡدِي ٱللَّهُ قَوۡمٗا كَفَرُواْ بَعۡدَ إِيمَٰنِهِمۡ وَشَهِدُوٓاْ أَنَّ ٱلرَّسُولَ حَقّٞ وَجَآءَهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُۚ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ٨٦ أُوْلَٰٓئِكَ جَزَآؤُهُمۡ أَنَّ عَلَيۡهِمۡ لَعۡنَةَ ٱللَّهِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ٨٧ خَٰلِدِينَ فِيهَا لَا يُخَفَّفُ عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابُ وَلَا هُمۡ يُنظَرُونَ٨٨ إِلَّا ٱلَّذِينَ تَابُواْ مِنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ وَأَصۡلَحُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٌ٨٩﴾[آل عمران: ۸۶-۸٩].
«چگونه خداوند قومی را که بعد از ایمان‌شان کافر شدند هدایت می‌کند؟ با آنکه شهادت دادند که این رسول بر حق است و برای‌شان دلایل روشن آمد و خداوند قوم بیدادگر را هدایت نمی‌کند. آنان، سزای‌شان این است که لعنت خدا و فرشتگان و مردم همگی برای‌شان است در آن [لعنت] جاودانه بمانند نه عذاب از ایشان کاسته گردد و نه مهلت یابند، مگر کسانی که پس از آن توبه کنند و درستکاری [پیشه] نمودند که خداوند آمرزندۀ مهربان است».
بنابر این بنده ی خدا علی‌رغم جرائم بزرگی که مرتکب شده و بدان مستوجب لعن و نفرین خداوند، ملائکه و تمام مردمان شده، ولی باز باب توبه به روی آنان بسته نشده، که هرگاه توبه کردند، خداوند توبۀ آنان را می‌پذیرد، زیرا خداوند بخشنده و مهربان است. و مقتضای اسماء و صفات ذات خداوندی است که چنین کسانی را در بر گیرد. اگر خدا نیامرزد چه کسی می‌آمرزد؟! و چه کسی به او رحم می‌کند اگر خداوند به او رحم نکند؟!
آیات قران در این باره فراوان است و همه در بردارندۀ وعدۀ خدوند نسبت به مغفرت و آمرزش بندگان و پذیرش توبه است و وعدۀ خداوند حق و قطعی است آنجا که می‌فرماید:
﴿وَكَانَ وَعۡدُ رَبِّي حَقّٗا﴾[الکهف: ٩۸].
«و وعده پروردگارم حق است».
﴿وَعۡدَ ٱللَّهِۖ لَا يُخۡلِفُ ٱللَّهُ وَعۡدَهُۥ﴾[الروم: ۶].
«وعده ی خداست، خدا به وعده‌اش خلاف نمی‌کند».
و باز احادیثی که از پیامبر گرامی ج روایت شده این مطلب را مورد تأکید قرار می‌دهند از جمله: «إِنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ يَدَهُ بِاللَّيْلِ لِيَتُوبَ مُسِيءُ النَّهَارِ، وَيَبْسُطُ يَدَهُ بِالنَّهَارِ لِيَتُوبَ مُسِيءُ اللَّيْلِ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا» [٧۶]. «خداوند دست خویش را در شب می‌گستراند تا توبه کسی را که در روز گناه کرده، قبول نماید. و دست خویش را در روز می‌گستراند تا توبه گناهکار شب را بپذیرد تا آفتاب از مغرب طلوع کند».
گستراندن دست کنایه از درخواست توبه است و طلب درخواست، رساتر و بالاتر از پذیرش آن چیز است. زیرا طالب از قابل بلیغ‌تر می‌باشد. هر طالبی قابل است ولی لازم نیست که هر قابلی طالب باشد.
و باز ابن ماجه از ابوهریره سروایت می‌کند که پیامبر ج می‌فرماید: «لو أخطاتم حتى تبلغ خطاياكم السماء ثم تبتم لتاب الله عليكم» [٧٧]. «اگر آنقدر خطا کنید که خطاهایتان به آسمان برسد و سپس توبه کنید، خداوند توبۀ شما را می‌پذیرد».
این است آنچه که متعلّق به توبه بود از ناحیۀ وعده خداوند متعال که در قرآن و بر زبان پیامبرش بیان داشته است.
[٧۶] صحیح مسلم [۲٧۵٩] و صحیح جامع [۱۸٧۱] البانی [٧٧] جامع الصغیر با شماره [۵۲۳۵] آن را حسن دانسته است.