نخست: توسعه و آبادانی
عمر بن خطابسبه توسعه و بازسازی مسجد پیامبر خدا پرداخت و منزل عباس بن عبدالمطلب را به آن افزود چنان که در مجموع، ده ذراع از ناحیه قبله و بیست ذراع از جانب غرب و هفتاد ذراع از طرف شمال به آن افزود و بنای آن‌را با خشت خام و شاخه‌ی درخت خرما بازسازی نمود و ستون‌های چوبی‌ای برای مسجد تدارک دید و سقفش را با شاخه‌های درخت خرما پوشاند. ضمنا از تزیین مسجد با رنگ‌های قرمز و زرد، منع کرد و فرمود: این کار باعث جلب توجه نمازگزاران می‌شود و در نتیجه، از خشوع آن‌ها می‌کاهد [۸۵۲]. و علاوه بر این‌ها صحن خالی مسجد را شن‌ریزی کرد تا نمازگزاران راحت‌تر بتوانند روی آن‌ها نماز بخوانند [۸۵۳].
همچنین تغییرات اندکی در مسجد الحرام به وجود آورد. چنان که مقام ابراهیم را که با خانه‌ی خدا چسبیده بود و برای نمازگزاران و طواف کنندگان مشکل ایجاد می‌نمود به فاصله‌ی چندمتری انتقال داد [۸۵۴]، و روی آن اطاق کوچکی ساخت و خانه‌های اطراف حرم را خریداری و به آن اضافه کرد و گرد آن دیوار کوچکی احداث نمود که فانوس‌ها را بر آن می‌گذاشتند [۸۵۵]. و خانه‌ی کعبه را که در زمان جاهلیت غلافی پوستین داشت و آن حضرت ج آن‌را با پارچه‌ی یمنی پوشانده بود، عمرسبا پارچه‌ی نازک و سفید رنگ مصری آن‌را پوشانید [۸۵۶].
همچنین در سایر شهرهای اسلامی مساجد بزرگی به دستور عمرساحداث گردید. چنان که سعد بن ابی وقاص مسجد جامع کوفه و عمرو بن عاص مسجد جامع فسطاط و عتبه بن غزوان مسجد جامع بصره را تأسیس نمودند که در واقع هریک از این مساجد مرکز عبادی و فرهنگی و اجتماعی مسلمانان آن سامان به حساب می‌آمدند [۸۵۷].
[۸۵۲] عصر الخلافة الراشدة (۲۷۷)؛ فتح الباری (۴/۹۸). [۸۵۳] اخبار عمر ص ۱۲۶. [۸۵۴] عصر الخلافة الراشدة (۷۲۲)؛ فتح الباری (۸/ ۱۶۹). [۸۵۵] أخبار عمر ص ۱۲۶، عصر الخلافة الراشدة ص ۲۲۷. [۸۵۶] أخبار مکة (ازرفی) ۱/۲۵۳، أخبار عمر ص ۱۲۶. [۸۵۷] عصر الخلافة الراشدة ص ۲۲۸.