هشتم: ایالت‌های عراق و فارس
پیشروی مسلمان‌ها به سوی سرزمین‌های عراق در زمان ابوبکرصدیقسآغاز گردید. و در آن زمان فرماندهی نیروهای آن ناحیه به دست مثنی بن حارثه شیبانی بود تا اینکه خالد بن ولید به عراق آمد و او فرماندهی نیروها را به عهده گرفت. و هنگامی که خالدسبه دستور ابوبکرسراهی دیار شام گردید، مثنی بن حارثهسباری دیگر به عنوان فرمانده نیروهای عراق تعیین شد. و چون عمرسبر سر کار آمد، مثنی را برکنار و به جای او ابوعبید بن مسعود ثقفی را تعیین کرد، و همزمان خالد بن ولید را نیز از کار برکنار کرد و این امر باعث تعجب مردم شد. آن‌گاه عمرسچنین گفت: من آن‌ها را به خاطر اینکه در کارشان شک داشته باشم عزل ننمودم بلکه چون مردم با دید عظمت به آن‌ها نگاه می‌کردند، ترسیدم مبادا بر آن‌ها توکل نمایند [۱۲۸۳]. و پس از اینکه مثنی از کار برکنار شد و ابوعبید بر سر کار آمد، مثنی همچون سرباز مخلصی در رکاب ابوعبید در جنگ‌ها شرکت می‌کرد و جانفشانی می‌نمود [۱۲۸۴]. و پس از به شهادت رسیدن ابوعبید، مثنی مجدداً امیر لشکر شد. سپس سعد بن ابی وقاص به عنوان فرماندهی کل نیروهای عراق راهی آن دیار گردید و مثنی به خاطر جراحاتی که در جنگ برداشته بود قبل از رسیدن سعد، جان به جان آفرین سپرد [۱۲۸۵].
بصره قبل از معرکه قادسیه و درگیرودار حوادث، یک ولایت کوچک به شمار می‌رفت. اما پس از پیروزی مسلمانان در جنگ قادسیه و سقوط مداین تحول جدیدی به نفع اسلام در سرزمین عراق اتفاق افتاد و در تنظیم ولایت‌ها شکل جدیدی نموداری گردید چه در ولایت بصره و یا ولایت کوفه و یا دیگر ولایتهای بلاد عراق و فارس [۱۲۸۶].
[۱۲۸۳] الولایة علی البلدان (۱/۱۰۲). [۱۲۸۴] البدایة والنهایة (۷/۲۸). [۱۲۸۵] الولایة على البلدان (۱/۱۱۱). [۱۲۸۶] الولایة علی البلدان (۱/۱۱۳)