پیشگفتار
حضرت عایشه از نظر جایگاه علمی نه تنها بر عموم زنان، بلکه در تیز فهمی، قدرت تحصیل و ذکاوت و زرنگی جز تعدادی از بزرگان صحابه هیچ یک از زنان و مردان معاصر خود به پای او نمی‌رسید؛ گفتنی است که دانش عایشه تنها در فهم کلمات و عبارات خلاصه نمی‌شد، اینک ابوموسی اشعری سمی‌گوید:
«ما اشكل علینا اصحاب محمدصحدیث قط، فسألنا عنه عایشة الا وجدنا عندها منه علماً» [۴۸۰]. «برای ما اصحاب هیچ مشکلی پیش نیامده که ما در مورد آن از عایشه پرسیده باشیم و معلوماتی به دست ما نرسیده باشد».
امام محمد بن شهاب زهری که پیشوای تابعین بود و در آغوش بزرگان صحابه شپرورش یافت، چنین می‌گوید: عایشه از همه آگاه‌تر بود، زیرا بزرگان اصحاب شاز او سؤال می‌کردند [۴۸۱].
عطاء بن ابی الرباح تابعی که به شاگردی بسیاری از صحابه مشرف شده بود، می‌گوید: عایشه از همه فقیه‌تر، از همه عالم‌تر و در بین توده مردم بهترین رأی و فکر را داشت [۴۸۲].
فرزند حضرت عبدالرحمن بن عوف که او نیز تابعی جلیل القدری بود، می‌گوید: «و ما رأیت اعلم بسنن رسول الله صولا افقه في رأی ان احتیج الی رأیه ولا اعلم بایة فیما انزلت ولا فریضة من عایشه» [۴۸۳]. «من کسی را ندیده‌ام که معرفت او در سنت‌های رسول اکرم صو در رأی (اگر نیاز به آن باشد) از عایشه عالم‌تر باشد و از او فقیه‌تر و در شأن نزول آیات و در آگاهی از فرائض (میراث) از عایشه بزرگتر کسی را ندیده‌ام».
روزی امیر معاویه ساز زیاد پرسید: در بین مردم بزرگ‌ترین عالم چه کسی است؟ او گفت: شما هستید ای امیر المؤمنین! معاویه گفت: من تو را قسم می‌دهم که راست بگویی. گفت: اگر چنین است؛ پس عایشه [۴۸۴].
حواری رسول اکرم صعروه بن زبیر می‌گوید: من کسی را عالم‌تر از عایشه ام المؤمنین به حلال و حرام، علم، شعر و طب ندیده‌ام [۴۸۵].
در روایتی دیگر این الفاظ این طور آمده‌اند: در قرآن، فرائض (میراث)، حلال و حرام، فقه، شاعری، طب، تاریخ و نسب عرب عالم‌تر از عایشه کسی را ندیده‌ام [۴۸۶].
شخصی از تابعی مسروق که بیشتر تربیت یافته‌ی حضرت عایشه بود، پرسید: آیا ام المؤمنین فن فرائض (میراث) را می‌دانست؟ جواب داد: «والذی نفسی بیده لقد رأیت مشیخه اصحاب رسول الله صیسئلونها عن الفرائض» [۴۸۷]. «بله قسم به خدا من اصحاب بزرگ رسول الله صرا دیده‌ام که در مورد مسائل فرائض (میراث) از او می‌پرسیدند».
فریضه حفظ حدیث و اشاعه آن‌را گرچه بقیه ازواج مطهرات هم دنبال می‌کردند، اما هیچ یک از آنان به جایگاهی نرسیده بودند که عایشه لبدان دست یافته بود، محمود بن لبید می‌گوید: ازواج مطهرات بسیاری از احادیث نبوی را حفظ کرده بودند، اما نه به اندازه‌ی حضرت عایشه و ام سلمه ب [۴۸۸]. امام محمد بن شهاب زهری شهادت می‌دهد: اگر علم تمام مردم و ازواج مطهرات یک جا جمع شود، علم حضرت عایشه از همه بیشتر خواهد بود [۴۸۹].
بعضی از محدثین این حدیث را در فضیلت عایشه نقل کرده‌اند: «خذوا شطر دینكم عن حمیراء» [۴۹۰]. «نصف دین خود را از حمیرا یاد بگیرید».
این حدیث را ابن اثیر در «النهایة» و دیلمی در «مسند الفردوس» با تغییر الفاظ ذکر کرده است، گفتنی است که لفظاً سندش ثابت نیست و در شمار موضوعات است، اما باز هم از نظر معنی کسی نمی‌تواند در صحت آن شک کند.
[۴۸۰] سنن ترمذی- باب فضل عائشة ش ۳۸۸۳. [۴۸۱] الطبقات الکبری- ابن سعد ۲/۳۷۴. [۴۸۲] المستدرک- حاکم ۴/۱۵ ش ۶۷۴۸، سیر اعلام النبلاء – ذهبی ۲/۱۸۵ و ۲/۲۰۰، تهذیب التهذیب- ابن حجر عسقلانی ۱۲/۴۶۳ و الاستیعاب- ابن عبدالبر ۴/۱۸۸۳. [۴۸۳] الطبقات الکبری- ابن سعد ۲/۳۷۵. [۴۸۴] المستدرک- حاکم ۴/۱۵ ش ۶۷۴۷. [۴۸۵] المستدرک- حاکم ۴/۱۲ ش ۶۷۳۳. [۴۸۶] حلیة الولایاء- ابونعیم اصفهانی ۲/۴۹ و صفة الصفوة- ابوالفرج ابن خوزی ۲/۳۲. [۴۸۷] المستدرک- حاکم۴/۱۲ ش ۶۷۳۶، سنن دارمی ۲/۴۴۲ ش ۲۸۵۹، مجمع الزوائد- هیثمی ۹/۲۴۲، کتاب السنن- خراسانی ۱/۱۱۸ ش ۲۸۷، المصنف- ابن ابی‌شیبه۶/۲۳۹ ش ۳۱۰۳۷، المعجم الکبیر- طبرانی ۲۳/۱۸۱. [۴۸۸] الطبقات الکبری- ابن سعد ۲/۳۷۵. [۴۸۹] المستدرک- حاکم ۲/۱۲ ش ۶۷۳۴ و سیر اعلام النبلاء- ذهبی ۲/۱۹۹. [۴۹۰] المصنوع- ملا علی قاری۱/۹۸ ش ۱۲۱و گفته: اصلی برای آن شناخته نشده است. و محمد بن بکر گفته: دروغی ساخته شده است، نقد المنقول ۱/۵۱و المنار المنیف- ابن قیم ۱/۶۱