جایگاه عایشه و فضیلت او در جهان زنان
اینک در آستانه‌ی تکمیل نمودن زندگانی نابغه‌ی یگانه، ام‌المؤمنین عایشه‌ی صدیقه لهستیم، در طول این صفحات به نشانه‌هایی از زندگانی و رویدادهای مقدس ایشان به طور کلی و جزئی اطلاع یافتیم، و بدون شک هرکدام از ما از احوال و اوضاع صدها زن بزرگ در دنیا آگاهی دارد که از مقام و امتیازات عالی و برجسته‌ای برخوردار می‌باشند، همچنان‌که کتاب‌های تاریخ و سیره، شرح حال زنانی را برای ما ترسیم نموده‌اند که در سطح جهانی به ویژگی‌های خود شهرت یافته‌اند و شهرت آنان در انجمن‌های علمی و فرهنگی پخش شده است، اما آیا می‌توانیم اینها را با عایشه صدیقه لمقایس سازیم؟
ما اکنون از غیر مسلمانان لیست زنان مشهوری را در دست داریم که بیشتر آنان توانسته‌اند از روی تصادفی عملی فافوق مستوای طبیعتشان را ارائه بدهند، و همین عمل باعث شده که شهرتی عظیم را به دست آورند؛ به عنوان نمونه زنی را می‌یابیم که توانسته خطبه‌ای بلیغ و رسا را ارائه بدهد، طوری که دل مخاطبان را به خود جذب نموده و تاروپودهای افکارشان را به جنب‌جوش درآورده و در زمینه‌ی شورش و مقاومت روح تازه‌ای را در کالبد آنان دمیده و یا این‌که توانسته به وسیله‌ی تاکتیک‌هایی ویژه دسیسه‌های دشمنان را با شکست مواجه سازد و یا این‌که پیروزی را کسب کرده و با موفقیت توانسته دشمن را شکست بدهد، اینها وسایل مستقیمی بوده‌اند که او را در میان مردم مشهور ساخته است و نام او را در تاریخ ثبت کرده و برای همیشه به نامش جاودانگی بخشیده است.
آیا معقول است که این اعمالی را که از روی تصادف و برای مدتی کوتاه صورت گرفته با اعمال و مفاخری مقایسه سازیم که پیوسته و مستمر بوده است؟
ما نمونه‌هایی از زنان زیبایی را در دست داریم که ملکه‌ی زیبایی و در اوج قله‌ی شکوه و جمال بوده‌اند، با تاج پادشاهی تاجدار شده‌اند و به عرش پادشاهی دست یافته‌اند، اما سرانجام اینها چه بوده است؟ اگر نگاهی دقت‌آمیز را به میراث تاریخی خود بیافکنیم، می‌بینیم که سرنوشت آنها شکست و ندامت بوده است، و تاریخ کشورهای مصر، ایران و روم بهترین دلیل برای این سخن ما می‌باشد.
آیا مقایسه‌ی زندگانی اینها با زندگانی عایشه لکه حیاتی نمونه، پیروز و مقدسی را پشت سر گذاشت، بی‌ادبی نیست؟ آری بی‌ادبی و عملی بسیار زشت می‌باشد.
***
با صرف نظر از آن جوانب کلی، اگر از ناحیه‌ی دین، شریعت، اخلاق، بزرگی و قداست در زندگانی این نابغه (ام‌المؤمنین عایشه ل) تأمل نماییم، خواهیم فهمید که هیچ زن مشهوری در جهان زنان نمی‌تواند در آن ویژگی‌ها با او برابری کند و به او نزدیک شود، بلکه در میان زنان معاصر خود نیز کسی یافت نمی‌شود که به مقام او دست یافته باشد، باید گفت که دفتر بایگانی شده‌ی تاریخ بشری از تقدیم نمودن هر نمونه‌ای غیر از ام‌المؤمنین عایشه لبه جامعه‌ی زنان ناتوان است، زیرا او بود که تمامی وظایف علمی را به انجام رساند و در زمینه‌ی «تبلیغ» و «تعلیم»، با بهترین شیوه قیام نمود و همچنین در امور سیاست و مسایل اجتماعی به اضافه‌ی مواظبت بر امورات دینی و شرعی و محافظت بر اخلاق ارزشمند و رفتار زیبا، نقش به سزایی را ایفا نمود.
این است شخصیت ام‌المؤمنین عایشه لکه تمامی صفات عالی در او برجسته گردیده است و برای حیاتی نمونه و کامل، الگویی زیبا را برای میلیونها زن عرضه داشته، او با مفاخر ماندگار خود و عبادات و خضوعی که در مقابل خداوند ﻷعرضه داشت، توانست برای تمامی کسانی که بعد از خود می‌آیند، بهترین و سودمندترین راه را ترسیم نماید، آری ایشان با عرضه داشتن نمونه‌هایی زنده، اسلوب‌هایی عملی برای اخلاق فاضله، تعلیمات تزکیه و زهد و شرح احکام دینی و امورات شرعی به طور مفصل، توانست که از تمامی جوانب دینی، علمی و اجتماعی بر تعداد عظیمی از جامعه‌ی زنان منت بگذارد.
بنابراین، در تاریخ زنان مسلمان، به جز همسران و دختران پیامبر ص، هیچ زنی یافت نمی‌شود که شایستگی آن‌را کسب نموده باشد تا به مقام، شرف و جایگاه او دست یافته باشد.
علما اجماع نظر دارند بر این‌که ام‌المؤمنین خدیجه دختر خویلد و بانو فاطمه زهرا و ام‌المؤمنین عایشه -رضی‌الله عنهن اجمعین- از بهترین و فاضل‌ترین زنان جهان به طور کل می‌باشند، قابل ذکر است که جمهور علما چنین رأی داده‌اند که بانوفاطمه‌ی زهرا لدر مقام نخست می‌باشد، ام‌المؤمنین خدیجه ل در مقام پس از او و ام‌المؤمنین عایشه ل در مرتبه سوم می‌باشد، ام این ترتیب‌بندی مستند به هیچ نص صریح و یا حدیثی صحیح نمی‌باشد، بلکه تنها اجتهاد علما و نظریات آنان می‌باشد و در احادیث صحیح مناقب و فضایل هر کدام از این سه نابغه ذکر شده است. به همین خاطر بعضی علما هیچ یک از آنان را بر دیگری برتری نداده است، اما ابن حزم در این مسأله با تمامی علما مخالفت ورزیده و بیان داشته که ام‌المؤمنین عایشه لبعد از پیامبر صاز همه‌ی مردم اعم از زن و مرد بزرگ‌تر است و برای این ادعای خود به دلیل و براهینی استدلال نموده که در کتاب «الفصل فی الملل و الاهواء و النحل» مبحث «فضائل الصحابة» به طور مفصل بیان شده‌اند.
اما من در این مسأله رأی شیخ ابن تیمیه و شاگرد ارجمندش ابن قیم را برمی‌گزینم، چنان‌که ابن تیمیه گفته: فضایل آنها با هم تفاوت دارد. راجع به این نظریه‌ی ابن تیمیه در «الفتح» چنین آمده: مثل این‌که ایشان هم در برتری دادن به یکی از آنها بر دیگری، توقف را برگزیده است. و ابن القیم گفته: اگر مراد از فضیلت، ثواب بیشتر در نزد خداوند ﻷاست، این امری غیرقابل مشاهده می‌باشد، زیرا اعمال قلب فاضل‌تر از اعمال جوارح می‌باشند و اگر مراد فزونی علم باشد، بدون شک عایشه لاست و اگر شرافت نسب در نظر گرفته شود، شکی نیست که فاطمه می‌باشد که جز خواهرانش کسی نمی‌تواند در این مقام به او برسد، اما شرافت بانویی و سیادت تنها برای فاطمه ثابت و گشته بس@@@ [۸۲۷].
علی رغم این‌که ما از طریق اسلام به جایگاه و قداست بانو مریم‘دست یافته‌ایم، اما روایت‌های انجیل از امتیاز بخشیدن به عملی از اعمال او ناتوان مانده است و آسیه همسر فرعون نیز در شریعت اسلام شایستگی فضیلت و شرف را کسب نموده است، اما تورات از توضیح و اظهار علت شرافت، فضیلت و جایگاه او ساکت مانده است، به همین خاطر ما به طور کلی به شرافت و فضیلت آنان ایمان داریم، اما زبان تاریخ و وقایع از تعبیر نمودن هرگونه مناقب و فضایلی برای آنان ساکت مانده است، به هرحال چه کسی می‌تواند از زبانی صادق‌تر و احکامی عادلانه‌تر از زبان وحی معصوم و صادق و تصدیق شده‌ی نبی اکرم صداشته باشد: ابوموسی اشعری سروایت کرده که پیامبر صفرمود:
«كَمَلَ مِنَ الرِّجَالِ كَثِیرٌ وَلَمْ یكْمُلْ مِنَ النِّسَاءِ إِلاَّ آسِیةُ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَمَرْیمُ بِنْتُ عِمْرَانَ، وَإِنَّ فَضْلَ عَائشَةَ عَلَى النِّسَاءِ كَفَضْلِ الثَّرِیدِ عَلَى سَائرِ الطَّعَامِ»@@@ [۸۲۸] «مردان زیادی به کمال رسیده‌اند اما از زنان، فقط آسیه همسر فرعون و مریم دختر عمران به کمال رسیده‌اند. و همانا برتری عایشه بر سایر زنان مانند برتری ترید (نانی که در آبگوشت، خرد شده باشد) بر سایر غذاها ست».
«اللهم صل علی محمد و علی آله الاطهار و اصحابه الکرام و ازواجه الـمطهرات».
[۸۲۷] شرح الامام العلامة محمد بن عبدالباقی الزرقانی المالکی علی المواهب اللدنیة للعلامة القسطلانی ۳/۲۲۶. [۸۲۸] صحیح بخاری- کتاب احادیث الانبیاء ش ۳۴۱۱، کتاب المناقب ش ۳۷۶۹، کتاب الاطعمة ش ۵۴۱۸، صحیح مسلم- کتاب فضائل الصحابة ش ۲۴۳۱، سنن ترمذی- کتاب الاطعمة ش ۱۸۳۴ و سنن ابن ماجه- کتاب الاطعمة ش ۳۲۸۰.