درس‌هایی از حادثه فیل
۱- بیان شرافت کعبه: کعبه اولین خانه‌ای است که برای عبادت پروردگار بنا نهاده شده است و مشرکان عرب نیز آن را تعظیم می‌نمودند و مقدس می‌دانستند و هیچ چیزی را بر آن مقدم نمی‌شمردند. این جایگاه و اهمیت کعبه بیانگر آثار به جا مانده از آیین ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام می‌باشد.
۲- حسادت و کینه‌ورزی مسیحیان با مکه و عربها که این بیت را تعظیم می‌کردند. بنابراین، ابرهه خواست با ساختن کلیسای قلیس، عربها را از تعظیم کعبه منصرف نماید و با وجود اینکه او از شیوه‌های تشویق و ترساندن استفاده کرد، اما عربها امتناع ورزیدند و تنفر آنان به حدّی رسید که یکی از عربها با قضای حاجت در کلیسای قلیس، آن را آلوده کرد. رازی /در تفسیر ﴿أَلَمۡ يَجۡعَلۡ كَيۡدَهُمۡ فِي تَضۡلِيلٖ٢﴾[الفیل: ۲]. می‌گوید: کید یعنی اینکه انسان بخواهد مخفیانه به کسی دیگر زیانی برساند. اگر گفته شود: چرا کار ابرهه «کید» نامیده شده است، در صورتی که او به صراحت می‌گفت: می‌خواهد خانه کعبه را منهدم سازد؟ در جواب می‌گوییم: آنچه ابرهه خواستار انجام آن بود، بیشتر از آن چیزی بود که اظهار کرده بود؛ زیرا او با عربها، کینه داشت و از آنجا که عربها به کعبه احترام خاصی قائل بودند، لذا خواست با ساختن کلیسای قلیس، توجه اعراب را از مکه به یمن معطوف دارد [۸۶].
۳- جان فدایی در راه مقدسات: پادشاهی از پادشاهان حمیر در مقابل لشکر ابرهه قیام کرد و این پادشاه اسیر شد. سپس نفیل ابن حبیب و دیگر قبیله‌هایی که از یمن همراه او بودند، با ابرهه جنگیدند، اما در برابر لشکر بزرگ ابرهه شکست خوردند و خونشان را در راه دفاع از مقدسات خود تقدیم کردند؛ چراکه دفاع از مقدسات و جان‌فدایی در راه آن، امری فطری در سرشت انسان است.
۴- خائنان قوم تمام افرادی که ابرهه را در جریان رسیدن و خرابی کعبه، راهنمایی و مدد نمودند، در دنیا و آخرت مورد لعن و نفرین خدا و مردم قرار گرفتند و قبر یکی از این افراد به نام ابو رغال، نماد خیانت و مزدوری قرار گرفت و این مرد مورد نفرت مردم شد و هر کس از کنار قبر او می‌گذشت، بر آن سنگی می‌انداخت.
۵- نبرد میان خدا و دشمنانش: در این گفته عبدالمطلب که «ما ابرهه و کعبه را می‌گذاریم اگر خداوند به او کاری نداشت سوگند به خدا که ما توانی در برابرش نداریم». اثبات دقیق حقیقت نبرد میان خدا و دشمنان است بنابراین، هر چند نیروی دشمن و سپاهش قوی باشد، اما لحظه‌ای نمی‌تواند در مقابل قدرت خدا و عذاب الهی مقاومت کند؛ پس زندگی را خدا می‌بخشد و هر وقت که بخواهد آن را می‌ستاند [۸۷].
اسلمی /به نقل از کاشانی /می‌گوید: داستان اصحاب فیل معروف است و واقعه آنها به زمان پیامبر اکرم ج نزدیک بوده است و این یکی از نشانه‌های قدرت الهی و اثری از خشم خداوندی بر کسی است که به هتک حرم او مبادرت می‌ورزد [۸۸].
۶- تعظیم مردم برای بیت الله و اهل آن: هر چند احترام و موقعیت و منزلت کعبه نزد عربها مشخص بود، امّا بعد از واقعۀ فیل و اثبات این موضوع به آنان که خداوند آن را از اینکه مورد بازیچۀ تباهکاران و دستخوش توطئه گران قرار گیرد [۸۹]، بر اهمیت کعبه و قریش افزوده گردید و اعراب به این نتیجه رسیدند که: اینها دوست خدا هستند؛ چراکه خداوند به دفاع از آنها با دشمنانشان جنگید و آنها را نجات داد و این نشانه‌ای از نشانه‌های خداوند و مقدمه‌ای بود برای بعثت پیامبری که قرار بود از مکه مبعوث گردد و کعبه را از بتها پاک نماید و جایگاه و مقام واقعی آن را باز گرداند [۹۰].
۷- داستان اصحاب فیل از نشانه‌های نبوت است: برخی از علما از جمله ماوردی معتقدند: حادثه اصحاب فیل از شواهد و نشانه‌های نبوت است. او می‌گوید: نشانه‌های پادشاهی خداوند و شواهد نبوت روشن و آشکار است و مبادی آن بیانگر و گواه عواقبش می‌باشد؛ زیرا دروغ با راستی و سخن خود ساخته با حق، یارای برابری ندارد. با نزدیک شدن زمان ولادت پیامبر اکرم ج نشانه‌های عطر رسالتش به مشام می‌رسید و نشانه‌های برکت او پدیدار شد که از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و آشکارترین آنها واقعه اصحاب فیل بود. محمد در زمان واقعه فیل در شکم مادرش و در مکه بود و پنجاه روز بعد از واقعه فیل و بعد از مرگ پدرش در روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول به دنیا آمد. از دو جهت واقعه فیل از نشانه‌های نبوت او به شمار می‌رود:
اول اینکه اگر لشکریان فیل پیروز می‌شدند، زنان و مردان را به کنیزی می‌گرفتند که در آن میان رسول الله و مادرش نیز به دست آنان می‌افتادند. بنابراین، خدا آنها را نابود کرد تا پیامبرش را از اسارت و بردگی نجات دهد.
دوم اینکه قریش از نظر اعتقادی نه خداپرست و نه اهل کتاب بودند تا بدین وسیله خداوند آنان را از شر دشمنی اصحاب فیل مصون دارد؛ بلکه بت‌پرست و زندیق بودند، اما چون خواست و ارادۀ خداوند بر این قرار گرفته بود که اسلام از آنجا ظهور کند، به وسیلۀ قصۀ اصحاب فیل بر مقام و موقعیت مکه و حرم و قریش افزوده گردید و مورد احترام و تعظیم همگان قرار گرفتند. آنان به عنوان پرده‌دار کعبه و خادمان حجاج، مقام و منزلت خاصی به دست آوردند و از اصحاب فیل داستانی عبرت آموز به جا ماند [۹۱].
ابن تیمیه /می‌گوید: شکست ابرهه همزمان با ولادت پیامبر اکرم صورت گرفت. از نظر اعتقادی کسانی که در جوار کعبه زندگی می‌کردند مشرکانی بت‌پرست بودند و ابرهه از نظر اعتقادی اهل کتاب و نصرانی بود و دین نصاری بر شرک و بت‌پرستی ارجحیت داشت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که شکست ابرهه به خاطر همسایگان آن وقت کعبه نبود؛ بلکه به خاطر کعبه بود (که خداوند اصحاب فیل را هلاک کرد) یا به خاطر پیامبری بود که در آن سال در جوار کعبه به دنیا آمد یا به خاطر هر دو (کعبه و پیامبر) بود. شکست ابرهه به هر یک از این دو دلیل باشد، از نشانه‌های نبوت پیامبر اکرم ج محسوب می‌گردد [۹۲].
ابن کثیر /در باب بیان واقعه اصحاب فیل می‌گوید: این واقعه نشانه و مقدمه‌ای برای مبعث پیامبر خدا بود؛ زیرا پیامبر اکرم ج طبق معروف‌ترین اقوال در آن سال به دنیا آمده است و زبان حال قدرت الهی به قریشیان می‌گوید: پیروزی شما بر حبشه به دلیل برتری شما نزد خداوند نبود؛ بلکه به خاطر این بود که از بیت عتیق محافظت شود که آن را با بعثت پیامبر امی و خاتم پیامبران مورد اکرام و بزرگداشت قرار خواهیم داد [۹۳].
۸- محافظت خداوند از بیت عتیق: بدین صورت که خداوند برای اهل کتاب یعنی ابرهه و لشکریانش، انهدام بیت الله الحرام و چیره شدن بر آن را میسر نکرد و این در حالی بود که کعبه با شرک، آلوده و اسیر دست مشرکان بود. خداوند خواست که بیتش، از دست سلطه‌گران آزاد و از توطئه توطئه‌گران مصون بماند تا بستری مناسب برای رشد و پرورش آئین و عقیدۀ جدید باشد و هیچ قدرتی بر آن غالب نشود و هیچ طاغوتی در این سرزمین طغیان نکند و هیچ دینی بر این دین که قرار است بر سایر ادیان و بندگان چیره گردد، مسلط نگردد؛ چون دینی است که برای رهبری آمده است نه برای اینکه دنباله‌رو باشد و این تدبیر الهی برای خانه و دینش بود قبل از اینکه کسی بداند که پیامبر دین جدید، در آن سال متولد می‌شود [۹۴].
امروز ما با الهام از این واقعه، خود را در مقابل توطئه‌های فاسد و مکار صهیونیزم جهانی و مسیحیت که درصدد تخریب اماکن مقدس هستند و به آن چشم طمع دوخته‌اند، مطمئن می بینم که یقیناً نخواهند توانست، کاری پیش ببرند و این طمعهای فاجرانه و مکارانه در برنامه پوشیده و ناجوانمردانه‌ای که آرام نمی‌گیرند، ناموفق خواهند ماند؛ زیرا خداوندی که خانه‌اش را از اهل کتاب و بارگاهش را از وجود مشرکان حفاظت نمود، آن را و شهر پیامبرش را از توطئۀ توطئه‌گران و مکر مکاران محافظت خواهد نمود [۹۵].
۹- قرار گرفتن این حادثه به عنوان مبدأ تاریخ برای عرب: آنچه برای اصحاب فیل رخ داد، عربها آن را تاریخ قرار دادند و می‌گفتند این کار در عام الفیل رخ داده است. فلانی در عام الفیل متولد شده و یا فلان کار چند سال بعد از عام الفیل انجام شده است و ... عام الفیل مصادف با سال ۵۷۰ میلادی بود [۹۶].
[۸۶] تفسیر رازی، ۳۲ – ۹۴. [۸۷] السیرة النبوی، ابی فارس، ص ۱۱۲. [۸۸] محاسن التفسیر، قاسمی، ج ۱۷، ص ۲۶۲. [۸۹] السیرة النبویة، ابی فارس، ص ۱۱۲. [۹۰] السیرة النبویة، ندوی، ص ۹۲. [۹۱] اعلام النبوة، ماوردی، ص ۱۸۵ – ۱۸۹. [۹۲] الجواب الصحیح، ج ۴، ص ۱۲۲ [۹۳] تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص ۵۴۸ – ۵۴۹. [۹۴] السیرة النبوی، ابی فارس، ص ۱۱۳. [۹۵] فی ظلال القرآن، ج ۶، ص ۳۹۸۰. [۹۶] السیرة النبوی، ندوی، ص ۹۳.