۴- مثال زدن
مسائل و مفاهیم گوناگون را با مثال بیان نمودن، اثر به سزایی در رساندن معنی سخن به عقل و دل دارد؛ چون مثال امری معنوی را به صورتی محسوس ارائه می‌دهد و آن را به واقعیت ربط می‌دهد و به ذهن نزدیک می‌کند. گذشته از اینکه مثال با صورتهای مختلف آن دارای بلاغت و شیوایی است که بر دلها تأثیر می‌گذارد و عقل‌ها را به ویژه عقلهای انسان‌های بلیغ و شیوا را مجذوب و شیفتۀ خود می‌نماید. بنابراین، قرآن نیز برای فهم موضوعات و مطالب دور از ذهن بیان داشته است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿وَتِلۡكَ ٱلۡأَمۡثَٰلُ نَضۡرِبُهَا لِلنَّاسِۖ وَمَا يَعۡقِلُهَآ إِلَّا ٱلۡعَٰلِمُونَ٤٣﴾[العنکبوت: ۴۳].
«اینها مثال‌هایی هستند که ما برای مردم می‌زنیم و جز فرزانگان آن را نمی‌فهمند».
همچنین خداوند می‌فرماید:
﴿لَوۡ أَنزَلۡنَا هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانَ عَلَىٰ جَبَلٖ لَّرَأَيۡتَهُۥ خَٰشِعٗا مُّتَصَدِّعٗا مِّنۡ خَشۡيَةِ ٱللَّهِۚ وَتِلۡكَ ٱلۡأَمۡثَٰلُ نَضۡرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ٢١﴾[الحشر: ۲۱].
«اگر ما این قرآن را بر کوهی فرو می‌فرستادیم، کوه را از ترس خدا کرنش کنان و شکافته می‌دیدی. ما این مثالها را برای مردمان بیان می‌داریم، شاید که ایشان بیندیشند».
آیه‌های دیگری نیز براساس و اسلوب مثال وجود دارد و پیامبر اکرم ج نیز بر همین شیوه و اسلوب به ایراد سخن می‌پرداخت و مثال‌های زیادی بیان می‌نمود؛ چنانکه ابن عمر می‌گوید: «من از پیامبر اکرم ج حدود هزار مثال به خاطر سپرده‌ام» [۱۴۴۸].
کتاب‌های متعددی نیز دربارۀ مثالها در حدیث نبوی تألیف شده است که از قدیمی‌ترین آنها کتاب امثال الحدیث اثر قاضی ابی محمد حسن بن عبدالرحمان بن خلاد رامهرمزی متولد سال ۳۶۰ هجری می‌باشد [۱۴۴۹].
[۱۴۴۸] مناهج و آداب الصحابة، ص ۶۵. [۱۴۴۹] همان. همه وسیله‌های تربیتی نبوی را از این کتاب ارزشمند خلاصه کرده‌ام.