فصل دوم امتحان و آزمایش
به طور کلی ابتلاء و گرفتار شدن به مشکلات، سنت الهی در میان مخلوقات است و این مطلب به صورت واضح در قرآن بیان شده است؛ چنانکه می‌فرماید:
﴿وَهُوَ ٱلَّذِي جَعَلَكُمۡ خَلَٰٓئِفَ ٱلۡأَرۡضِ وَرَفَعَ بَعۡضَكُمۡ فَوۡقَ بَعۡضٖ دَرَجَٰتٖ لِّيَبۡلُوَكُمۡ فِي مَآ ءَاتَىٰكُمۡۗ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ ٱلۡعِقَابِ وَإِنَّهُۥ لَغَفُورٞ رَّحِيمُۢ١٦٥﴾[الأنعام: ۱۶۵].
«خدا است که شما را جانشینان زمین گردانید و برخی را بر برخی درجاتی بالا برد تا شما را در آنچه به شما داده است، بیازماید. بی‌گمان پروردگارت زود رسانندۀ عقاب است و او دارای مغفرت بی‌کران و رحمت فراوان است».
﴿إِنَّا جَعَلۡنَا مَا عَلَى ٱلۡأَرۡضِ زِينَةٗ لَّهَا لِنَبۡلُوَهُمۡ أَيُّهُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗا٧﴾[الکهف: ۷].
«ما همه‌ی چیزهای روی زمین را زینت آن کرده ایم تا ایشان را بیازماییم تا کدام یک کار نیکوتر می‌کند».
﴿إِنَّا خَلَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِن نُّطۡفَةٍ أَمۡشَاجٖ نَّبۡتَلِيهِ فَجَعَلۡنَٰهُ سَمِيعَۢا بَصِيرًا٢﴾[الإنسان: ۲].
«ما انسان را از نطفه‌ی آمیخته آفریده‌ایم و چون او را می‌آزماییم، وی را شنوا و بینا کرده‌ایم».
آزمایش (در معرض بلا قرار گرفتن) با رسیدن به قدرت و حکومت رابطه‌ای محکم و ناگسستنی دارد؛ چرا که سنت الهی چنین است که هیچ ملتی را به قدرت و حکومت نمی‌رساند مگر اینکه وجود گرانبهایش در کوره‌ی حوادث گداخته شود تا ناخالصی‌اش برطرف گردد و پاکان از ناپاکان جدا بشوند. گرفتار شدن به مشکلات و در بوته آزمایش قرار گرفتن سنتی است که امت اسلامی در فرآیند آن قرار می‌گیرد وهرگز در این سنّت تخلف و تغییری به وجود نخواهد آمد؛ زیرا خداوند مؤمنان را در بوته آزمایش قرار می‌دهد تا ایمانشان را از آلودگی ها بپیراید و سرانجام قدرت و حکومت را در زمین به دست بگیرند. از امام شافعی نقل است که مردی از او پرسید: برای انسان کدام بهتر است اینکه به قدرت و حکومت برسد یا اینکه مورد آزمایش قرار بگیرد؟ امام شافعی گفت: تا زمانی که در بوته آزمایش قرار نگیرد، به قدرت نخواهد رسید؛ زیرا خداوند، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد (صلوات الله علیهم) را مورد آزمایش قرار داد و وقتی صبر پیشه کردند، آنها را پیروز و حاکم گردانید. پس کسی گمان نبرد که از مصیبت رهایی می‌یابد [۴۵۶]و گرفتارشدن مؤمنان به سختی‌ها و قرار گرفتن در معرض آزمایش قبل از رسیدن به قدرت، امری لازم و قطعی است تا پیراسته گردند و بنیان و نهاد آنها قوی و ریشه‌دار بشود و این ابتلا بر اساس رحمت الهی است تا پاک و منزه گردند [۴۵۷]. در معرض آزمایش قرار گرفتن داعیان علاوه بر اینکه سنت خدا است، راه بهشت را هموار می‌سازد؛ چنانکه پیامبر اکرم ج فرمود: بهشت با ناگواری‌ها و سختی‌ها احاطه شده است و دوزخ با شهوت‌ها مورد احاطه قرار گرفته است [۴۵۸]. سپس در معرض آزمایش قرار گرفتن، راهی است که برای پدید آوردن گروهی که این دعوت را به دوش می‌گیرد و مسئولیتهای آن را انجام می‌دهد، جز آن راهی دیگر وجود ندارد. گرفتارشدن به مشکلات و در معرض آزمایش قرار گرفتن، راه تربیت امت اسلامی و راه شکوفایی استعدادها و نیروهای پنهان امت و راه پرداختن عملی به مسئولیتها و تکالیف و نیز راه شناخت حقیقت مردم و حقیقت زندگی است و برای این است تا پایدارترین و قوی‌ترین افراد، در دعوت باقی بمانند و اینها هستند که برای بر عهده گرفتن دعوت و صبر نمودن بر آن، شایستگی و صلاحیت خواهند داشت و امانتداران دعوت خواهند بود [۴۵۹].
[۴۵۶] الفوائد، ابن قیم، ص ۲۸۳. [۴۵۷] التمکین للامة الاسلامیه، محمد السید محمد یوسف، ص ۲۳۵. [۴۵۸] مسلم، ج ۴، شمارۀ ۲۱۷۴. [۴۵۹] فی ضلال القرآن، ج ۱، ص ۵۹۳.