فصل پانزدهم: در بدست آوردن و تكثير [۱۰۰]املاك و اراضي مزروعي و چگونگي سود بردن و بهره برداري از آن‌ها
باید دانست که مردم شهر‌های کوچک و بزرگ یکباره و یا در یک عصر املاک و اراضی مزروعی فراوانی به دست آورند زیرا هیچگاه یک فرد آنقدر ثروت ندارد که بتواند به وسیله‌ی آن املاکی را به دست آورد که قیمت آن‌ها بیرون از حد عادیست، هر چند وضع مردم در رفاه بمرحله‌ای برسد که بدان امید می‌بندند بلکه اینگونه املاک را یا به تدریج از راه ارث بردن از پدران و خویشاوندان دیگر خود به دست می‌آورند تا آنکه رفته رفته املاک بسیاری از اعضای خاندان به یک تن می‌رسد و بیشتر بدینسان یک فرد صاحب املاک و اراضی بسیار می‌شود.
و یا اینکه در نتیجه نوسانهای بازار مالک چنین املاکی می‌شوند زیرا قیمت املاک در پایان دوران یک دولت و آغاز دولت دیگری تنزل می‌یابد چه در این راه،هنگام بعلت از میان رفتن نیروی نگهبانی و لشکری و راه یافتن خلل و مرزها و واقع شدن شهر در پرتگاه ویرانی،بازار خربداران املاک کاسد می‌شود،زیرا در نتیجه پریشانی اوضاع سود و بهره برداری از املاک نقصان می‌یابد و قیمت آن‌ها ارزان می‌شود و اشخاص می‌توانند در برابر بهای ناچیزی مالک اراضی و املاک گرانیهایی بشوند و آنگاه همین املاک از راه ارث بتملک دیگری در می‌آید و جون در نتیجه عظمت یافتن دولت دوم و اعاده‌ی نظم.و آرامش و بهبود اوضاع ؛شهر جوانی را از سر می‌گیرد خریدن املاک و اراضی مزروعی مورد علاقه ثروتمندان واقع می‌شود زیرا در این هنگام منافع آن‌ها افزایش می‌یابد و قیمت آن‌ها بالا می‌رود و دارای اهمیتی می‌شوند که در اغاز حائز آن نبودند. و این است معنی نوسانهای بازار املاک.
آن وقت مالک چنین املاکی از توانگر ترین مردم شهر بشمار می‌رود و این ثروت را جنین کسی در پرتو کوشش و عمل خود بدست نمی‌آورد چه او از کسب چنین اموال هنگفتی عاجز است. و اما فواید املاک و اراضی مزروعی در برابر نیازمندی‌های معاش مالک آن‌ها کافی نیست، زیرا عوائد اینگونه املاک هزینه‌ی عادات تجمل خواهی و وسایل آن‌ها را تامین نمی‌کند، بلکه اغلب این املاک تنها برای نیازمندی‌های ضروری و مواد غذایی است و چنانکه ما از بعضی از سالخوردگان (ریش سفیدان) شهر‌ها شنیده‌ایم. مقصود از گرد آوری و بدست آوردن املاک و اراضی مزروعی این است که از آینده فرزندان ناتوان خود در هراس می‌باشند و این املاک را از اینرو گرد می‌آورند تا مایه اتکاء و روزی آنان باشد واز فواید آن‌ها تا هنگامی که از کسب و پیشه عاجزند برخوردار شوند و همینکه خودبتحصیل معاش و کسب و پیشه قادر گردند آنوقت به تن خویش به کسب ثروت بپردازند.
و چه بسا که برخی ازفرزندان بعلت ضعف بدنی یا آفتی که بعقل معاش آنان می‌رسد از برگزیدن پیشه و وسیله معاش عاجز می‌شوند، آنوقت این گونه املاک ممکن است آنان را از فقرو بینوایی رهایی بخشد. این است قصد متنعمان از گرد آوری املاک.
اما اگر تصور شود که می‌توان بوسیله آن‌ها توانگر شد ومخارج تجملی و امور تفننی را تأمین کرد، چنین اندیشه‌ای درست نیست. راست است که گاهی بندرت از راه نوسانهای بازارها ممکن است کسانی بدین منظور نائل آیند و ازگرانی بها و جنس محصولات در شهر استفاده فراوان ببرند، ولی اگر این منظور حاصل آید چه بسا که آنوقت دیدگان امرا و والیان و فرمانروایان بدان دوخته شود واغلب یا آن را بغصب از چنگال وی بیرون آورند و یا اینکه صاحب آن را بفروختن املاک مزبور بخودشان مجبور سازند و در نتیجه زیان‌ها و بدبختیهای بزرگی عاید او گردد، و خدا بر کار خود غالب است. [۱۰۱]
[۱۰۰] ترجمه تاثل است که بجای آن امروز کلمه تاثیل را بمعنی تکثیر مال از راه استثمار بکاربرند. رجوع به المرجع علایلی شود. [۱۰۱] ﴿وَٱللَّهُ غَالِبٌ عَلَىٰٓ أَمۡرِهِۦ﴾[یوسف: ۲۱] در چاپ‌های مصر و بیروت در آخر فصل پس از آیه مزبور این آیه هم اضافه شه است.«و او پرودگار عرش عظیم است» و صورت متن مطابق «ینی» و «پ» است.