فصل بيست و چهارم: در صناعت كشاورزي
نتیجهی این صناعت بدست آوردن مواد خوراکی و (غلات) حبوبات است بدینسان که زمین را شخم میکنند و تخم در آن میکارند و گیاه را پس از روییدن مواظبت میکنند و آن را با آبیاری [۲۱۱]مرتب نگه میدارند تا رشد کند و به مرحلهی ثمره دادن برسد. سپس خوشه آن را میرویند و دانه را از درون پوست بیرون میآورند و این اعمال را با مهارت انجام میدهن دو وسایل و موجبات آن را فراهم میسازند.
کشاورزی از قدیمترین صنایع بشمار میرود، زیرا بوسیله آن مواد غذای انسان بدست میآید که اغلب مکمل حیات اوست، زیرا انسان ممکن است] بدون همه اشیاء بسر برد، ولی نمیتواند بیمواد غذایی بزندگی خود ادامه دهد.] [۲۱۲]و به همین سبب این صنعت به صحرا نشینان و ده نشینان اختصاص یافته است، [۲۱۳]چنانکه درفصول پیش یاد آور شدیم که زندگانی بادیه نشینی کهن تر از شهر نشینی است و بر آن مقدم میباشد و از این رو و صنعت کشاورزی از حرفههای دوران بیابان گردی است که شهریان آن را پیشه خود نمیسازند و به اصول آن آشنا نیستند، زیرا کلیه عادات احوال آنان نسبت به عادات و کیفیات زندگانی بادیه نشینی در مرتبه دوم واقع است و صنایع ایشان نیز در مرتبه دوم صنایع بادیه نشینان قرار دارد و بدنبال آنهاست، و خدا آفریدگار داناست. [۲۱۴]
[۲۱۱] در برخی از چاپها بجای «بالسقی» کلمه «بالسعی» است و صورت متن از «ینی» است. [۲۱۲] از «ینی» در چاپهای مصر و بیروت عبارت درست نیست. [۲۱۳] در برخی از چاپها پیش از (اختصت) حرف (ما) به غلط افزوده شده است. [۲۱۴] سوره یس، آیه ۸۱ این آیه در چاپهای مصر و بیروت نیست و پایان فصل در چاپهای مزبور چنین است«و خدا سبحانه و تعالی بهر گونه بخواهد بندگان خود را براه راست رهبری میکند»