نکات آموزنده در گسیل لشکر اسامهساز سوی ابوبکر صدیقس
الف) دگرگونی اوضاع و شرایط سخت و بحرانی، مؤمنان را از انجام مسؤولیت‌های دینی باز نمی‌دارد. شرایط سخت و بحرانی پس از وفات رسول‌خدا ج، بر کسی پوشیده نیست؛ شرایط سختی که کاملاً متفاوت با چندی پیش از آن بود. قبایل عرب، در سال نهم هجری به شکلی چنان گسترده، نمایندگان و دسته‌هایی برای پذیرش اسلام به مدینه گسیل کردند که آن سال را عام الوفود نامیده‌اند. اما این شرایط دگرگون و برعکس شد و کار به جایی کشید که پس از وفات رسول‌خدا جبیم آن می‌رفت که قبایل عرب، به مدینه‌ی منوره حمله‌ور شوند و مرکز اسلام را اشغال کنند و به گمان باطل خود، اسلام و مسلمانان را برای همیشه از بین ببرند. [۶۳۸]نباید از این همه تحول و دگرگونی تعجب کرد؛ چرا که خدای پاک و بلندمرتبه هر آنچه بخواهد، می‌کند و این، از سنت‌های الهی است که گردش روزگار ثابت نیست و همواره در تحول و دگرگونی می‌باشد. اللهأمی‌فرماید: ﴿ وَتِلۡكَ ٱلۡأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيۡنَ ٱلنَّاسِ ﴾[آل عمران: ۱۴۰]
یعنی: «و ما، این روزها را درمیان مردم دست به دست می‌گردانیم (که روزی، ظفر است و به کام و روزی نیز شکست و سختی)».
رازی در تفسیرش در ذیل این آیه می‌گوید: مفهوم آیه، این است که روزگار دنیا، در بین مردم می‌چرخد و خوشی و ناخوشی آن، دوامی ندارد. روزی، شادی و پیروزی نصیب انسان است و در مقابل شکست و اندوه، دامن‌گیر دشمن می‌گردد و روزگاری دگر قضیه، عکس می‌شود. اوضاع و احوال دنیا همیشه یک‌سان و یک‌نواخت نیست. [۶۳۹]
فعل ﴿ نُدَاوِلُهَا ﴾که به معنای «می‌گردانیم» می‌باشد و در این آیه آمده، فعل مضارع است و از آنجا که بر دوام و تکرار دلالت می‌کند، این نکته را روشن می‌نماید که گردش روزگار، سنت و قانونی الهی، در مورد تمام امت‌ها و زمان‌ها می‌باشد. [۶۴۰]این‌جا است که گفته‌اند: گهی زین به پشت و گهی پشت به زین.
ابوبکر صدیقساین درس بزرگ را به امت می‌دهد که در مصایب و سختی‌ها، صبر و شکیبایی پیشه نمایند و از لطف و رحمت الهی ناامید نباشند که: «رحمت پروردگار به نیکوکاران نزدیک است.» [۶۴۱]عمل‌کرد ابوبکرسدر شرایط سخت و بحرانی پس از وفات رسول‌خدا جاین نکته را به مسلمان یادآوری می‌کند که مصایب و سختی‌ها هرچند بزرگ و شدید باشند، باز هم این سنت و قانون الهی است که: «با هر سختی، آسایش و گشایشی هست.» [۶۴۲]رسول‌خدا جفرموده‌اند: «عَجَبًا لِأَمْرِ الْمُؤْمِنِ، إِنَّ أَمْرَ الْمُؤْمِنِ كُلَّهُ خَیْرٌ، وَلَیْسَ ذَلِكَ لِأَحَدٍ إِلَّا لِلْمُؤْمِنِ إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ فَشَكَرَ فَكَانَ خَیْرًا، وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ فَصَبَرَ، كَانَ خَیْرًا» [۶۴۳]یعنی: «شأن مؤمن، شگفت‌انگیز است؛ چرا که تمام امورش، به خیر اوست و این وضعیت را کسی جز مؤمن ندارد. مؤمن، هنگام سرور و شادمانی، سپاس‌گزار است و این، به نفع او می‌باشد؛ اگر مصیبتی هم به او برسد، شکیبایی می‌ورزد که این نیز به خیر او است.»
آموزه‌ی دیگر اعزام لشکر اسامهستوسط ابوبکر صدیقساین است که مصایب و سختی‌ها هرچند بزرگ و شدید باشند، اهل ایمان و مؤمنان راستین را از انجام امور دینی بازنمی‌دارند. رحلت رسول‌خدا جابوبکر صدیقسرا از انجام وظایف و مسؤولیت‌های دینی بازنداشت؛ مصیبتی به آن بزرگی، مانع از این نشد که ابوبکرسدر آن شرایط سخت، لشکر اسامهسرا اعزام نکند. چرا که ابوبکرساز رسول‌خدا جیاد گرفته بود که پرداختن به امور دینی و غم‌خوارگی بر آن، بر هر چیزی مقدم است و به همین سبب نیز ابوبکرسدر تمام دوران حیاتش، امور دینی را بر هر چیزی مقدم می‌داشت. [۶۴۴]
ب) تداوم دعوت اسلامی، قایم به افراد نیست و پیروی از رسول‌خدا جدر هر شرایطی واجب است. بازنگاهی در ماجرای گسیل لشکر اسامهسنشان می‌دهد که حرکت دعوت، هیچ‌گاه دچار توقف و ایستایی نمی‌گردد. ابوبکر صدیقسبا گفتار و کردارش، این حقیقت را روشن ساخت که دعوت اسلامی، قایم به افراد نیست و به همین خاطر نیز حرکت اسلام، با وفات بهترین بنده‌ی خدا ـ رسول اکرم جـ تداوم یافت. این، همان چیزی است که ابوبکر صدیقسبا اعزام لشکر اسامهسثابت کرد؛ ابوبکرسدر سومین روز درگذشت رسول‌خدا جفرمان داد تا لشکریان اسامهسبه ادوگاه خود در جرف بروند و هرچه سریع‌تر حرکت کنند. ابوبکر صدیقسپیش از صدور این فرمان، در نخستین خطبه‌اش بر این تأکید کرده بود که تمام تلاشش را برای خدمت به اسلام بکار خواهد گرفت. [۶۴۵]در روایتی آمده است که ابوبکر صدیقسدر بخشی از آن سخنرانی چنین فرمود: «ای مردم! تقوای الهی پیشه کنید؛ به دینتان پایبند باشید و بر پروردگارتان توکل کنید. همانا دین خداوند، پابرجا است و کلمه و شریعت الهی والا و کامل؛ خدای متعال، ناصران دینش را یاری می‌رساند و دینش را عزت و سرافرازی می‌بخشد؛ به خدا سوگند ما از این نمی‌هراسیم که خلق خدا از هر سو برای جنگ با ما جمع شوند؛ چرا که شمشیرهای الهی(شمشیرهای مؤمنان مجاهد)، از غلاف بیرون است و ما، هرگز آن را به زمین نمی‌گذاریم؛ بلکه همان‌طور که همراه پیامبر ججهاد کردیم، پس از این نیز با مخالفان دین خدا خواهیم جنگید؛ پس هر کس، سر بتابد و سرکشی کند، به خود ستم کرده است.» [۶۴۶]
نکته‌ی آموزنده‌ی دیگری که از اعزام لشکر اسامهسبرداشت می‌شود، این است که مسلمانان در تمام شرایط باید پیرو و فرمان‌بردار رسول‌خدا جباشند. ابوبکر صدیقساین نکته را به خوبی نشان داد که او، محکم واستوار در شرایط سخت و بحرانی، پایبند دستورات رسول‌خدا جماند و اوامر آن حضرت جرا کاملاً اجرا کرد.
[۶۳۸] قصة بعث أبی‌بکر جیش أسامة، ص۱۸ [۶۳۹] تفسیر رازی (۹/۱۵)؛ تفسیر قرطبی (۴/۲۱۸) [۶۴۰] نگاه کنید به: تفسیر أبی‌السعود (۲/۸۹)؛ روح المعانی (۴/۶۸) [۶۴۱] سوره‌ی اعراف، آیه‌ی۵۶ [۶۴۲] شرح، آیه‌ی۵ [۶۴۳] مسلم (۴/۲۲۹۵) [۶۴۴] قصة بعث أبی‌بکر جیش أسامة، ص۲۴ [۶۴۵] قصة بعث أبی‌بکر جیش أسامة، ص۲۹ [۶۴۶] البدایة و النهایة (۵/۲۱۳و۲۱۴)