جمع‌آوری قرآن کریم
تعدای از حافظان قرآن کریم در جنگ یمامه به شهادت رسیدند. همین امر ابوبکر صدیقسرا بر آن داشت تا در مورد جمع‌آوری قرآن با عمر فاروقسمشورت نماید. قرآن کریم به شکل پراکنده بر روی پوستین‌های چرمی، استخوان‌ها (کتف‌ها)ی شتر و شاخه‌های پهن خرما نوشته شده و در سینه‌ی افراد، پراکنده بود. [۹۹۵]ابوبکر صدیقسمسؤولیت جمع‌آوری قرآن را که هیچ پیشینه‌ای نداشت و کار جدیدی بود، به صحابی بزرگوار رسول‌خدا جزید بن ثابت انصاریسواگذار کرد. زیدسمی‌گوید: ابوبکر صدیقسمرا (در زمره‌ی مجاهدان) برای جنگ با اهل یمامه (مسیلمه‌ی کذاب و پیروانش) فرستاد. ابوبکر صدیقسمی‌فرماید: عمرسپیشم آمد و گفت: «تعداد زیادی از حافظان قرآن در جنگ یمامه کشته شدند و من از این می‌ترسم که در جنگ با سایر کفار نیز حافظان بیش‌تری کشته شوند و بدین‌سان بخش زیادی از قرآن نابود شود. لذا پیشنهاد می‌کنم دستور بدهی که قرآن را گردآوری کنند.» به عمر گفتم: چگونه کاری بکنم که رسول‌خدا جنکرده‌اند؟! [۹۹۶]عمرسگفت: «به خدا قسم که اگر قرآن جمع شود، خیلی بهتر است.» ابوبکر صدیقسمی‌افزاید: عمر به‌قدری پیشم آمد و بر پیشنهادش تأکید کرد که خدای متعال، سینه‌ام را همانند سینه‌ی عمرس(برای گردآوری قرآن) گشود و به همان نتیجه رسیدم که عمرسپیشنهاد کرده بود. زیدسمی‌گوید: ابوبکر صدیقسبه من فرمود: «تو، جوان و خردمند هستی و در راستی تو تردیدی نداریم؛ تو در زمان رسول‌خدا جکاتب وحی بودی؛ پس برای جمع‌آوری قرآن اقدام کن و آن را گردآور.» زید می‌گوید: «به خدا سوگند اگر به من دستور می‌دادند که کوهی را جابه‌جا کنم، برایم آسان‌تر از این بود که مرا مأمور جمع‌آوری قرآن کنند. من، در پی جمع‌آوری قرآن برآمدم و آیاتی را که در سینه‌ها، شاخه‌های خرما، صفحه‌های سنگی، پوستین‌های چرمی و کتف شتر و گوسفند پراکنده بود، گرد آوردم. آخر سوره‌ی توبه (از ﴿ لَقَدۡ جَآءَكُمۡ ﴾تا انتهای سوره) را تنها نزد ابوخزیمه‌ی انصاریسیافتم. مصحف‌های جمع‌آوری شده تا پایان حیات ابوبکر صدیقسنزد ایشان بود و پس از وفاتشان به عمر فاروقسو پس از عمرسبه دخترش حفصهلسپرده شد. [۹۹۷]بغوی، در توضیح این روایت می‌گوید: از این روایت، معلوم می‌شود که صحابهشقرآنی را که خدای متعال بر پیامبرش نازل کرده‌است، از جاهای مختلف گرد‌آورده و بر آن چیزی نیفزوده و یا از آن چیزی کم نکرده‌اند. بنابراین، قرآن در شاخه‌های خرما، صفحه‌های سنگی و سینه‌های حافظان پراکنده بوده و صحابهشاز این نگران بوده‌اند که با از بین رفتن هر یک از این‌ها، بخشی از قرآن از دست می‌رود و همین نگرانی، آنان را بر آن داشت تا با اتفاق نظر همدیگر قرآن را یک‌جا گرد‌آورند و آن را همان‌گونه که از رسول‌خدا جشنیده بودند و بی‌آنکه چیزی از آن را پس و پیش کنند، بنویسند. صحابهشدر نوشتن قرآن، همان ترتیبی را رعایت کردند که از رسول‌خدا جفراگرفته بودند؛ جبرئیل÷هنگام نزول هر آیه، ترتیب و جایش را به رسول‌خدا جنشان می‌داد و می‌گفت که این آیه، پس از فلان آیه در فلان سوره قرار می‌گیرد. آن‌حضرت جنیز قرآن را به صحابه به همان ترتیبی آموزش می‌دادند که جبرئیل به ایشان گفته بود و اینک قرآنی که در دست ما است، به همان ترتیب می‌باشد. [۹۹۸]آری، این یکی از امتیازات و فضایل ابوبکر صدیقساست که او، نخستین کسی است که به جمع‌آوری قرآن همت گماشت. صعصعه بن صوحان/می‌گوید: نخستین کسی که به جمع‌آوری قرآن اقدام کرد و کلاله [۹۹۹]را ارث‌گذار قرار داد، ابوبکر صدیقسبود. [۱۰۰۰]علی بن ابی‌طالبسنیز فرموده است: خداوند متعال، ابوبکر صدیقسرا مورد رحمتش قرار دهد که او، نخستین کسی است قرآن را جمع‌آوری کرد. [۱۰۰۱]
ابوبکر صدیقسزید بن ثابتسرا از آن جهت مأمور انجام چنین کار بزرگی کرد که زیدسدارای ویژگی‌ها و توانمندی‌های خاصی بود:
۱- زیدسجوانی بیست‌ویک‌ساله بود که برای انجام مأموریتش، نشاط و توان بیش‌تری داشت.
۲- زیدساز فراست و هوش بالایی برخوردار بود که او را شایسته‌ی انجام کار بزرگی چون جمع‌آوری قرآن، قرار داد.
۳- زید، جوانی مؤمن و قابل اعتماد بود و هیچ شکی در درستی و راستی وی وجود نداشت که سبب سلب اطمینان از او گردد.
۴- زیدسدر کتابت وحی پیشینه داشت و همین سابقه، کارورزی و تجربه‌ای عملی برای زیدسدر نوشتن قرآن بود و سبب می‌شد تا نوشتن قرآن، برایش کار تازه‌ای نباشد. [۱۰۰۲]
این ویژگی‌های باارزش زیدسابوبکر صدیقسرا بر آن داشت تا مسؤولیت جمع‌آوری قرآن را به زیدسبسپارد و او را در انجام چنین کار بزرگی، شایسته و خبره بداند.
۵- علاوه بر این زیدسیکی از چهار نفری بود که در زمان رسول‌خدا جقرآن را جمع‌آوری کردند. قتاده می‌گوید: از انس بن مالکسپرسیدم: چه کسی در زمان رسول‌خدا جقرآن را جمع‌آوری کرد؟ انسسفرمود: «چهار نفر که همه‌ی آن‌ها از انصار بودند: ابی بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت و ابوزیدش» [۱۰۰۳]
شیوه‌ای که زیدسبرای جمع‌آوری قرآن در پیش گرفت، این بود که تنها آن دسته از دست‌نوشته‌های قرآنی را می‌پذیرفت که در حضور رسول‌خدا جنوشته شده بود و آنچه را که صحابه از آیات قرآن حفظ داشتند، می‌پذیرفت و البته از ترس اینکه مبادا در حفظ، اشتباهی وجود داشته باشد، تنها به محفوظات بسنده نمی‌کرد و آن‌ها را با دست‌نوشته‌‌ها، مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌داد. او تنها دست‌نوشته‌ای را می‌پذیرفت که آورنده‌ی آن دست‌نوشته، با خود دو شاهد داشت که گواهی دهند آیات دست‌نوشته در حضور رسول‌خدا جبه کتابت در آمده است. [۱۰۰۴]بنابراین زیدسدر جمع‌آوری قرآن به‌قدری باریک‌بین و حساس بود که هشیارانه و با دقت کامل مسؤولیتش را انجام داد. زیدسدر زمان عثمان بن عفانسنیز طلیعه‌دار جمع‌آوری قرآن شد. [۱۰۰۵]
[۹۹۵] حروب الردة و بناء الدولة الإسلامیة، نوشته‌ی احمد سعید، ص۱۴۵ [۹۹۶] شاید رسول‌خدا جاز آن جهت قرآن را در مصحفی گرد نیاوردند که بیم آن می‌رفت که بعد‌ها چیزی از احکام یا حتی الفاظ قرآن منسوخ شود و آیه یا بخش منسوخ‌شده، هم‌چنان در مصحف بماند. با وفات رسول‌خدا جکه وحی منقطع شد، خدای متعال در دل صحابه انداخت تا برای حفظ و ماندگاری قرآن، آن را جمع کنند. (سیرة و حیاة الصدیق، ص۱۲۰) [۹۹۷] بخاری، شماره‌ی۴۹۸۶ [۹۹۸] شرح السنة (۴/۵۲۲) از بغوی [۹۹۹] کلاله، از دیدگاه ابوبکر صدیقسبه کسی می‌گویند که مرده است و پدر و یا فرزندی ندارد. در آیه‌ی۱۷۶ سوره‌ی نساء، حکم میراث کلاله، بیان شده و کلاله را میت ارث‌گذاری معرفی کرده که بدون فرزند بوده و تنها خواهر و یا برادری پس از او مانده باشد. ابوبکر صدیق علاوه بر نداشتن فرزند، نداشتن پدر را نیز در تعریف کلاله داخل کرد و فرمود: «در مورد کلاله نظری دادم که اگر درست باشد، از جانب خدا است و اگر درست نباشد، از جانب من و شیطان می‌باشد. نگاه کنید به: موسوعة فقه أبی‌بکر، ص۳۶ [۱۰۰۰] این روایت را ابن‌ابی‌شیبه (۷/۱۹۶) با اسناد صحیح نقل کرده است. [۱۰۰۱] مرجع سابق. [۱۰۰۲] التفوق و النجابة علی نهج الصحابة، نوشته‌ی حمد عجمی، ص۷۳ [۱۰۰۳] سیر أعلام النبلاء (۲/۴۳۱) [۱۰۰۴] التفوق و النجابة علی نهج الصحابة، ص۷۴ [۱۰۰۵] مرجع سابق.