٣- ربا
٦٩٥- عنْ جَابرٍ رضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: لعَنَ رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم آكلَ الرِّبا وَمُوكِلَهُ وَكاتِبَهُ وَشاهِدَيْهِ وَقالَ: «هُمْ سَوَاءٌ». رَوَاهُ مُسْلمٌ.
٦٩٥- از جابر رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم، کسی را که ربا می‌خورد، و ربا می‌دهد، و منشی و دو شاهد آن را لعنت کرده و فرمود: «همه شان برابرند» مسلم روایت کرده است، و بخاری به همین معنا ازابو جحیفه روایت کرده است.
٦٩٦- وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بنِ مَسْعودٍ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النّبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «الرِّبَا ثَلاثَةٌ وسَبْعُونَ باباً أَيْسَرُهَا مِثْلُ أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ وَإنَّ أَرْبى الرِّبا عِرْضُ الرَّجُلِ المُسْلمِ». رَوَاهُ ابنُ مَاجَهْ مُخْتَصَراً وَالحاكِمُ بِتمامِهِ وَصَحّحَه.
٦٩٦- از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «ربا هفتاد وسه باب دارد، گناه کمترین آن‌ها مانند این است که فرد با مادرش زنا کند، و بدترین صورت ربا؛ آبروی مسلمان است (که آبرویش ریخته شود)». ابن ماجه مختصر و حاکم به صورت کامل روایت کرده و صحیح دانسته است.
٦٩٧- وَعَنْ أَبي سَعيدٍ الخُدريِّ رضي اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «لا تبيعُوا الذَّهَبَ بالذَّهبِ إلا مِثْلاً بمثلِ وَلا تُشِفّوا بَعْضَها عَلى بَعْضٍ ولا تبيعوا الوَرق بالوَرِقِ إلا مِثْلاً بمثْلِ وَلا تُشِفُّوا بَعْضَهَا عَلى بَعْضٍ وَلا تَبيعُوا مِنْهَا غَائِباً بِنَاجزٍ». مُتّفقٌ عَلَيْهِ.
٦٩٧- ابو سعید خدری رضی الله عنه روایت می‌کند که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «طلا را با طلا نفروشید؛ مگر آنکه مثل هم و برابر باشند و اضافه نباشند، و نقره را با نقره نفروشید؛ مگر آنکه مثل هم و برابر واضافه نباشد و نسیه (و غایب) آن را با نقد (و حاضر) معامله نکنید». متفق علیه.
٦٩٨- وَعَنْ عُبَادَةَ بنِ الصَّامِتِ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «الذَّهبُ بالذَّهَبِ وَالْفضةُ بالْفضَّةِ وَالْبُرُّ بالْبُرِّ وَالشّعيرُ بالشعيرِ وَالتّمْرُ بالتّمْرِ وَالْمِلْحُ بالمِلْحِ مِثْلاً بمثْلٍ سَوَاءً بِسَواءٍ يَداً بيدٍ فإذا اخْتَلَفَتْ هذِهِ الأصْنَافُ فَبِيعُوا كَيْفَ شئْتُمْ إذا كانَ يَداً بيَدٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
٦٩٨- از عبادة بن صامت رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم: «طلا به طلا، نقره به نقره، گندم به گندم، جو به جو، خرما به خرما، مثل هم و بطور مساوی درست معامله شوند، هرگاه مبادله این انواع مختلف بود، هر طور که خواستید؛ بفروشید، به شرطیکه دست به دست معامله شود». مسلم روایت کرده است.
٦٩٩- وَعَنْ أَبي هُريرةَ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «الذَّهَبُ بالذَّهَبِ وَزْناً بوَزْنٍ مِثْلاً بمثْلٍ وَالْفِضَّةُ بالفضةُ وَزْناً بوزْنٍ مِثلاً بمثْلٍ فَمَنْ زَادَ أَو اسْتزادَ فَهُوَ رباً». رَوَاهُ مُسْلمٌ.
٦٩٩- ابو هریره رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «مبادله طلا به طلا در وزن و نوع برابر باشد، پس کسی که افزون خواست یا افزون داد، پس ربا محسوب می‌شود». مسلم روایت کرده است.
٧٠٠- وَعَنْ أَبي هُريرةَ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «الذَّهَبُ بالذَّهَبِ وَزْناً بوَزْنٍ مِثْلاً بمثْلٍ وَالْفِضَّةُ بالفضةُ وَزْناً بوزْنٍ مِثلاً بمثْلٍ فَمَنْ زَادَ أَو اسْتزادَ فَهُوَ رباً». رَوَاهُ مُسْلمٌ.
٧٠٠- از ابو سعید خدری و ابو هریره رضی الله عنهما روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم مردی را بر خیبر گمارد، او خرمای مرغوب آورد، پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «آیا همه خرماهای خیبر این طور است؟» عرض کرد: ای رسول خدا ! بخدا خیر! ما یک صاع از این نوع را در برابر دو یا سه صاع معامله می‌کنیم، فرمود: «چنین نکن، خرماهای نامرغوب را به درهم بفروش و سپس خرمای مرغوب با درهم خریداری کن».
و درباره چیزهای که با میزان وزن می‌شوند نیز چنین فرمود، (باید در وزن برابر باشند) متفق علیه.
و در مسلم آمده: «همینطور میزان (چیزهای که وزن می‌شوند؛ برابر باشند)».
٧٠١- وَعَنْ جابرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضيَ اللَّهِ عَنْهُما قالَ: نهى رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم عَنْ بَيْعِ الصُّبْرَةِ مِنَ التّمْر لا يُعْلمُ مَكِيلُها بالْكَيْلِ المُسَمّى مِنَ التّمْرِ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
٧٠١- جابر بن عبدالله رضی الله عنهما می‌گوید: رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم از فروش توده ای از خرما که کیل و وزن آن مشخص نیست؛ در برابر خرمایی که کیل مشخص است، منع فرمود. مسلم روایت کرده است.
٧٠٢- وَعَنْ مَعَمَرِ بنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: إنِّي كُنْتُ أَسْمَعُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ: «الطعامُ بالطّعامِ مِثْلاً بمثْلٍ» وَكانَ طَعَامُنا يوْمئذٍ الشّعيرَ. رَوَاهُ مُسْلمٌ.
٧٠٢- از معمر بن عبدالله رضی الله عنه روایت است که گفت: من می‌شنیدم که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم می‌فرمود: «فروش طعام به طعام برابر و همانند نوع آن‌ها از نظر کیفیت باشد» و طعام ما در آن زمان جو بود.
مسلم روایت کرده است.
٧٠٣- وَعَنْ فَضَالَةَ بنِ عُبَيْدٍ رَضي اللَّهُ عَنْهُ قالَ: اشْترَيْتُ يَوْمَ خَيْبرَ قِلادَةً باثْني عَشَرَ ديناراً فِيها ذَهَبٌ وَخَرَزٌ فَفَصَّلْتُها فَوَجَدْتُ فيها أَكثرَ مِن اثْني عَشَرَ ديناراً فَذَكَرْتُ ذلكَ للنّبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ: «لا تُبَاعُ حَتى تُفْصَل». رَوَاهُ مُسْلمٌ.
٧٠٣- فضاله بن عبید رضی الله عنه می‌گوید: در روز خیبر گردن بندی به دوازده دینار خریدم؛ که ترکیبی از طلا و مهره بود، طلا و مهره‌ها راجدا کردم، دیدم از دوازده دینار بیشتر است، پس ماجرا برای پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم تعریف کردم، فرمود: «تا جدا نشده، خرید و فروش نشود». مسلم روایت کرده است.
٧٠٤- وَعَنْ سَمُرَةَ بنِ جُنْدُبٍ رضي الله عنه: أَنَّ النّبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم نَهى عَنْ بَيْعِ الْحَيَوانِ بِالْحَيَوَانِ نَسيئَةً. رَوَاهُ الخمْسةُ وَصَحّحَهُ التّرْمذيُّ وابنُ الْجارُود.
٧٠٤- سمره جندب رضی الله عنه می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم از معامله حیوان به حیوان؛ به صورت نسیه، منع فرمود. خمسه روایت کرده‌اند، و ترمذی و ابن جارود صحیح دانسته‌اند.
٧٠٥- وَعَن ابْنِ عُمَرَ رَضي اللَّهُ عَنْهُما قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يقُول: «إذا تَبَايَعْتُمْ بالعِينةِ، وأَخَذْتُمْ أَذْنابَ الْبَقَرِ، وَرَضيْتمْ بالزَّرْع، وتركْتُمُ الجِهادَ، سَلّطَ اللَّهُ عَليْكُمْ ذلاً لا يَنْزِعُهُ شيءٌ حَتى تَرْجعُوا إلى دينكُم». رَوَاهُ أَبو داودَ مِنْ روايةِ نافعٍ عَنْهُ، وَفي إسنادِهِ مَقَالٌ، ولأحْمَدَ نَحْوُهُ مِنْ روَايةِ عطَاءٍ، وَرجَالُهُ ثِقاتٌ، وَصحّحَهُ ابْنُ الْقَطّانِ.
٧٠٥- ابن عمر رضی الله عنهما می‌گوید: شنیدم رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم می‌فرمود: «هنگامی که معامله عینه[٢٥] انجام دادید، و دم گاوها را گرفتید، (و به کشاورزی مشغول شدید،) و به کشت و کار دل خوش کردید، و جهاد در راه خدا را ترک کردید؛ خداوند بر شما ذلتی چیره می‌کند که تا به دینتان بر نگردید؛ آن را از شما بر نمی‌دارد».
ابو داود از روایت نافع از او روایت کرده، ودر اسناد آن کلام است، واحمد مانند همین از عطا آورده، و رجال آن ثقه است، و ابن قطان صحیح دانسته است.
٧٠٦- وَعَنْ أَبي أُمَامَةَ رضي الله عَنْهُ عَنِ النّبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «مَنْ شَفَعَ لأخِيهِ شَفَاعةً فأَهْدَى لَهُ هَديةً فَقبِلها فَقَدْ أَتى باباً عظيماً مِنْ أَبْوابِ الرِّبا». رَوَاهُ أَحْمدُ وَأَبو دَاودَ وَفي إسْنَادِهِ مَقَالٌ.
٧٠٦- ابو امامه رضی الله عنه می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «کسی که برای برادر مسلمانش سفارشی کرد و او به خاطر این سفارش به او هدیه ای داد و سفارش کننده قبول کرد، گویا بر دروازه‌ی بزرگی از دروازه‌های ربا وارد شده است (یعنی این عملش ازانواع بزرگ رباست)». احمد و ابوداود روایت کرده‌اند، و در اسناد آن مقال است.
٧٠٧- وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بنِ عَمْرو بْنِ الْعَاصِ رَضي اللَّهُ عَنْهُما قالَ: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم الرَّاشي والمُرْتَشيَ. رَوَاهُ أَبُو داوُدَ وَالتِّرْمذيُّ وَصَحّحَهُ.
٧٠٧- از عبدالله بن عمرو بن عاص رضی الله عنهما روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم رشوه گیرنده و رشوه دهنده را لعنت کرد. ابوداود و ترمذی روایت کرده، و ترمذی آن را صحیح دانسته است.
٧٠٨- وعنه: أَنَّ النَّبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم أَمَرَهُ أَنْ يُجَهِّزَ جَيْشاً فَنَفِدَتِ الإبِلُ فَأَمَرَهُ أَنْ يأخُذَ عَلى قَلائِص الصَّدقَةِ قالَ: فَكُنْتُ آخُذُ الْبَعيرَ بالْبَعيريْنِ إلَى إبِلِ الصَّدَقَةِ. رَوَاهُ الْحاكِمُ والْبَيْهَقيُّ وَرجالُهُ ثِقَاتٌ.
٧٠٨- و از او (عبدالله بن عمرو) روایت است که پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم به او دستور داد سپاهی را آماده کند، پس شتران تمام شدند، لذا دستور داد از مردم، شتر در برابر شتران زکات خریداری کن، می‌گوید: من یک شتر به دو شتر تا آمدن شتران صدقه می‌خریدم. حاکم و بیهقی روایت کرده‌اند، و رجال آن ثقات هستند.
٧٠٩- وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قالَ: نهَى رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم عَنِ الْمُزَابَنَةِ: أَنْ يَبِيعَ ثَمَرَ حائِطِهِ إنْ كانَ نَخْلاً بِتَمْرٍ كَيْلاً وإنْ كانَ كَرْماً أَنْ يَبيعَهُ بزبيبٍ كَيْلاً وَإنْ كانَ زَرْعاً أَنْ يَبيعهُ بكيْلِ طَعَامٍ نهَى عَنْ ذَلكَ كُلِّهِ. مُتّفَقٌ عَلَيْهِ.
٧٠٩- ابن عمر رضی الله عنهما می‌گوید: رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم از معامله مزابنه منع کرد، و آن به این صورت است که خرمای روی درخت را به خرمای خشک به صورت کیلی معامله کنند، و اینکه انگور را با کشمش به صورت کیلی عوض کنند، و محصول داخل کشت زار را با گندم و جو معامله کنند، پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم از همه این‌ها منع فرمود. متفق علیه.
٧١٠- وَعَنْ سَعْدِ بنِ أَبي وَقّاصٍ رَضي اللَّهُ عَنْه قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يُسْأَلُ عَنِ اشْتِرَاءِ الرُّطبِ بالتّمْر فَقَالَ: «أَيَنْقُصُ الرُّطَبُ إذا يَبِسَ؟» قالوا: نَعَمْ فَنَهى عَنْ ذَلكَ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ وَصَحّحَهُ ابنُ المدينيِّ وَالتِّرمذِيُّ وابنُ حِبّانَ وَالْحاكِمُ.
٧١٠- سعد بن ابی و قاص رضی الله عنه می‌گوید: شنیدم از رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم درباره معامله خرمای تازه با خرمای خشک سوال شد؟ فرمود: «آیا (وزن) خرمای تازه؛ هرگاه خشک شد، کم می‌شود؟» گفتند: آری، آنگاه از آن منع فرمود. خمسه روایت کرده‌اند و ابن مدینی و ترمذی وابن حبان و حاکم صحیح دانسته‌اند.
٧١١- وَعَنْ ابنِ عُمَرَ رضی الله عنهما: أَنَّ النبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم نهَى عَنْ بَيْعِ الكَالىءِ بالكالىءِ. يعْني الديْنَ بالدَّيْنِ. رَوَاهُ إسْحَاقُ وَالْبَزَّارُ بإسْنَادٍ ضعيفٍ.
٧١١- از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم از معامله کالی به کالی منع فرمود؛ منظور این است که از معامله قرض [٢٦] در برابر قرض. اسحاق و بزار با اسناد ضعیف روایت کرده‌اند.
[٢٥] فروختن کالا بصورت نسیه سپس باز خریدن از مشتری به قیمت کمتر از آن.
[٢٦] این معامله به این صورت است که فرد بدهکار سر موعد نمی‌تواند (یا نمی‌خواهد) طلب، طلبکارش را بدهد، لذا می‌گوید: شش ماه بعد، این پول را با مقدار مشخص بیشتری به تو می‌دهم و به همین توافق می‌کنند.