١- دیات (خونبها)
١٠٠٩- عَنْ أَبي بَكْر بْنِ محمّدَ بْنِ عَمْرو بْنِ حَزْم عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَنَّ النّبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم كَتَبَ إلى أَهْلِ الْيَمَنِ فَذَكَرَ الْحَديثَ وَفِيهِ: «إنَّ مَنْ اعْتَبَطَ مُؤمِناً قَتْلاً عَنْ بَيّنَةٍ فإنّهُ قَوَدٌ إلا أَنّ يرْضى أَوّلِياءُ المَقْتُولِ وَإنَّ في النّفْسِ الدِّيَةَ مَائَةً مِنَ الإبِلِ وَفي الأنْفِ إذا أُوعِبَ جَدْعُهُ الدِّيَةُ وَفِي العَيْنَيْنِ الدِّيَةُ وَفي اللِّسَان الدِّيَةُ وفَي الشّفَتَيْنِ الدِّيَةُ وَفي الذّكَر الدِّيَةُ وَفي البَيْضَتَيْنِ الدِّيَةُ وَفي الصلْبِ الدِّيَةُ وَفي الرِّجْلِ الْوَاحِدةِ نِصْفُ الدِّيَةِ وفي المَأمُومَةِ ثُلُثُ الدِّيَةِ وَفي الجائِفَةِ ثُلُثُ الدِّيَةِ وَفي المُنَقِّلَةِ خَمْسَ عَشْرَةَ منَ الإبِلِ وفي كُلِّ إصْبَعٍ مِنْ أَصَابع الْيَدِ والرِّجْلِ عَشْرٌ مِنَ الإبِلِ وفي السِّنِّ خَمْسٌ مِنَ الإبِلِ وفي المُوضِحَةِ خَمْسٌ مِنَ الإبِلِ وإنَّ الرَّجُلَ يُقْتَل بالمرْأَةِ وَعَلى أَهْلِ الذَّهَبِ أَلْفُ دينَار». أَخْرَجَهُ أَبُو دَاوُدَ في المَرَاسيلِ وَالنسائي وابْنُ خُزَيْمَةَ وابُنُ الجارودِ وابْن حِبّانَ وَأَحْمَدُ وَاخْتَلَفُوا في صِحّتِهِ.
١٠٠٩- ابوبکر بن محمد بن عمرو بن حزم از پدرش از جدش رَضی الله تَعَالَى عَنْهُم روایت می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و سلم به اهل یمن نوشت... حدیث را ذکر کرده و در آن آمده:
«هرکس بدون گناه (ناحق) مؤمنی را بکشد، قصاص می‌شود، مگر اولیای دم مقتول؛ رضایت دهند، وهمانا دیه قتل نفس، صد شتر است، ودر بریدن بینی از بیخ؛ دیه کامل است. ودر (درآوردن) دو چشم دیه کامل است، ودر (بریدن) زبان دیه کامل، ودر دو لب؛ دیه کامل، ودر (قطع) آلت تناسلی مرد؛ دیه کامل، ودر (قطع) دو بیضه؛ دیه کامل، ودر (شکستن) کمر دیه کامل است. ودر (قطع) یک پا؛ نصف دیه، ودر ضربه مأمومه یک سوم دی، ودر ضربه جائفه یک سوم دیه، ودرضربه منقله پانزده شتر، ودر (قطع) هر انگشت از انگشتان دست و پا؛ ده شتر، ودر هر دندان پنج شتر، ودر ضربه موضحه پنج شتر دیه دارد، و همانا مرد در برابر زن کشته می‌شود. وبر کسانی که مالک طلا (نقدینه) هستند (بجای شتر) هزار دینار است (که باید پرداخت کنند)». ابوداود در مراسیل، و نسایی و ابن خزیمه وابن جارود و ابن حبان واحمد روایت کرده‌اند و در صحت آن اختلاف کرده‌اند.
١٠١٠- وَعَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ عن النّبي صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: «دِيَةُ الْخَطَأِ أَخْمَاساً: عِشْرُونَ حِقّةً وَعِشْرون جَذَعَةً وعشرونَ بَنَاتِ مَخَاضٍ وَعِشْرونَ بَنَاتِ لَبُون وعشرونَ بَني لَبُونٍ» أَخْرَجَهُ الدَّارَقُطَني وأَخْرَجَهُ الأرْبَعَةُ بِلَفْظِ: «وعِشْرُونَ بَنُو مخَاضٍ» بَدَلَ «لَبُونٍ» وإسْنَادُ الأوَّلِ أَقْوَى وَأَخْرَجَهُ ابْنُ أَبي شَيْبَةَ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ مَوْقُوفاً وَهُوَ أَصَحُّ مِنَ المَرْفُوع وَأَخْرَجَهُ أَبُو دَاوُدَ والتّرْمِذي مِنْ طَريقِ عَمْرو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبيهِ عَنْ جَدِّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا رَفَعَهُ: «الدِّيَةُ ثَلاثُونَ حِقّةً وَثَلاثُونَ جَذَعَةً وَأرْبَعُونَ خَلِفَةً في بُطُونها أَوْلادُهَا».
١٠١٠- از ابن مسعود رَضی الله تَعَالَى عَنْهُ روایت است که پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «دیه (خونبهای) قتل خطا پنج دسته از انواع شتران می‌باشد: حقه (سه سال را تمام کرده و وارد چهارمین سال شده است)، بیست تا، جزعه (چهار سال را تمام کرده باشد) بیست تا، بنت مخاض (از یک ساله تا دو ساله) بیست تا، بنت لبون (ماده شتری که به سال سوم وارد شده است) بیست تا، ابن لبون (شتر نری که به سال سوم وارد شده) بیست تا». دار قطنی روایت کرده است، و همین حدیث «أربعه» بلفظ: «بیست تا بنو مخاض» بجای «بیست تا بنی لبون» روایت نموده‌اند، اما اسناد روایت اول قوی تر است، و همین روایت را ابن ابی شیبه از طریق دیگر بصورت موقوف آورده است که از روایت مرفوع صحیح‌تر است.
و ابوداود و ترمذی از طریق عمروبن شعیب از پدرش، از جدش بصورت مرفوع روایت کرده‌اند: «دیه (خونبها کامل)، سی حقه، سی جزعه، و چهل خلفه که آبستن باشند؛ است».
١٠١١- وَعَنِ ابنِ عُمَرَ رَضي اللَّهُ عَنْهُمَا عنِ النّبي صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: «إنّ أَعتى النّاس عَلى اللَّهِ ثَلاثةٌ: مَنْ قَتَلَ في حَرَمِ اللَّهِ أَوْ قَتَلَ غَيْرَ قَاتِلِهِ أَوْ لِذَحْلِ الْجَاهِلِيّةِ» أَخْرَجَهُ ابْنُ حِبّانَ في حَديثٍ صَحّحَهُ.
١٠١١- از ابن عمر رَضی الله تَعَالَى عَنْهُما روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «قطعاً سرکش ترین مردم در برابر الله سه دسته هستند:
١- کسی که درحرم خداوند کسی را بکشد. ٢- کسی که بجای قاتل کسی دیگر را بکشد. ٣- کسی که به خاطر کینه (وعداوت) جاهلیت کسی را بکشد».
ابن حبان در ضمن حدیثی روایت کرده و صحیح دانسته است.
١٠١٢- وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرو بْنِ الْعَاصِ رَضي اللَّهُ عَنْهُما أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «ألا إنّ دِيَةَ الخَطَأ وَشِبْه الْعَمْدِ مَا كَانَ بِالسّوْطِ وَالْعَصَا مِائةٌ مِنَ الإبِلِ مِنْهَا أَرْبَعْونَ في بُطُونِهَا أَوْلادُهَا». أَخْرَجَهُ أبُو دَاوُدَ والنسائي وابْنُ مَاجه وَصَحّحَهُ ابنُ حِبّانَ.
١٠١٢- از عبدالله بن عمرو بن عاص رَضی الله تَعَالَى عَنْهُما روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «هان بدانید: که دیه قتل خطا و شبه عمد و آنچه با شلاق و عصا صورت گیرد؛ صد شتر است که از آن‌ها چهل تا آبستن باشد» ابوداود ونسایی و ابن ماجه روایت کرده‌اند و ابن حبان صحیح دانسته است.
١٠١٣- وَعَنِ ابنِ عَبّاسٍ عَنِ النّبي صلى الله عليه وآله وسلم قَالَ: «هذِهِ وهذه سواءٌ» يَعْني الخِنْصَرَ والإبْهَامَ. رَوَاهُ الْبُخاري. وَلأبي دَاوُدَ والتِّرْمِذِيِّ: «دِيَةُ الأصَابعُ سَوَاءٌ وَالأسْنَانُ سَوَاءٌ الثّنِيّةُ وَالضِّرْسُ سَوَاءٌ». وَلابْنِ حِبّانَ: «دِيَةُ أَصابع الْيديْنِ وَالرِّجْلَيْنِ سَوَاءٌ: عَشَرَةٌ مِنَ الإبِلِ لِكلِّ إصْبَعٍ».
١٠١٣- ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «این واین؛ - یعنی خنصر و ابهام- در دیه برابر است». بخاری روایت کرده است. در روایت ابو داود و ترمذی آمده: «دیه انگشت‌ها و دندان‌ها برابر است، و دیه دندان‌های آسیاب (ضرس) و دیگر دندان‌ها (ثنیه) برابرهستند» در روایت ابن حبان آمده: «دیه انگشتان دست پا برابراند، هر انگشت ده شتر است».
١٠١٤- وَعَنْ عَمْرو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ رَضي اللَّهُ عَنْهُمْ رَفَعَهُ قَالَ: «مَنْ تَطَبّبَ، وَلَمْ يَكُنْ بالطِّبِّ مَعْرُوفاً، فَأَصَابَ نَفْساً فَمَا دُونَهَا، فَهُوَ ضَامِنٌ» أَخْرَجَهُ الدارقُطْني وَصَحّحَه الحاكِمُ وَهُوَ عِنْدَ أبي دَاوُدَ والنسائي وَغَيْرِهِمَا إلا أَنَّ مَنْ أَرْسَلَهُ أَقْوَى ممّنْ وَصَلَهُ.
١٠١٤- عمرو بن شعیب از پدرش واز پدر بزرگش بصورت مرفوع روایت می‌کند: که (پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: «کسی که (تظاهر به) طبابت کند و در علم طب شناختی نداشته باشد، و موجب قتل کسی و یا کمتر ازآن شود؛ پس او ضامن است (باید خونبهای او را بپردازد)». دار قطنی روایت کرده است، و حاکم صحیح دانسته و این روایت نزد ابو داود و نسایی و دیگران نیزهست، البته کسی که آن را مرسل روایت کرده قویتر از کسی است که متصل روایت کرده است.
١٠١٥- وَعَنْهُ أَنَّ النّبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «في الْمَوَاضِحِ خَمْسٌ خَمْسٌ مِنَ الإبِلِ» رَوَاهُ أَحْمَدُ والأرْبَعَةُ وَزَادَ أَحْمَدُ: «وَالأصَابعُ سَوَاءٌ: كُلهُنَّ عَشْرٌ عَشْرٌ مِنَ الإبِلِ». وَصَحّحَهُ ابنُ خُزَيْمَةَ وَابْنُ الْجَارُودِ.
١٠١٥- و از او (عبدالله بن عمرو) روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «در زخمهای که استخوان باز شود پنج شتر دیه است» احمد و «اربعه» روایت کرده‌اند، واحمد افزوده: «تمام انگشتان در دیه برابرند هر یک ده شتر است» و ابن خزیمه وابن جارود صحیح دانسته‌اند.
١٠١٦- وَعَنْهُ رضي اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «عَقْلُ أَهْلِ الذِّمّةِ نِصْف عَقْلِ المُسْلِمِينَ». رَوَاهُ أَحْمَدُ وَالأرْبَعَةُ وَلَفْظُ أَبي دَاوُدَ: «دِيّةُ الْمُعَاهَدِ نِصْفُ ديَةِ الْحُرِّ» وللنّسَائيِّ: «عَقلُ الْمَرْأَةِ مِثْلُ عَقْلِ الرَّجُلِ حَتى يَبْلُغَ الثُّلْثَ مِنْ ديَتِهَا» وَصَحّحَهُ ابنُ خُزيْمَةَ.
١٠١٦- و از او (عبدالله بن عمرو) رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «مقدار دیه‌ی ذمیان [٤٤]نصف دیه مسلمان است». احمد و «أربعه» روایت کرده‌اند، در ابوداود آمده: «دیه فرد معاهد نصف دیه فرد آزاد است». در روایت نسایی آمده: «دیه زن مانند دیه مرد است، تا آنکه به یک سوم دیه‌اش نیز برسد» ابن خزیمه صحیح دانسته است.
١٠١٧- وَعَنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «عَقْلُ شِبْهِ الْعَمْد مُغَلّظٌ مِثْلُ عَقْلِ الْعَمْدِ ولا يُقْتَلُ صاحِبُهُ وذلِكَ أَنْ يَنْزُوَ الشّيْطانُ فَتَكُونُ دِمَاءٌ بين النّاسِ في غير ضَغِينةٍ وَلا حَمْلِ سلاحٍ». أَخْرَجَهُ الدَّارَقُطْني وَضَعّفَهُ.
١٠١٧- و از او (عبدالله بن عمرو) روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «خونبهای شبه عمد مانند قتل عمد، دیه مغلظه، صد شتر است و قاتل کشته نمی‌شود، این بخاطر آن است که شیطان و سوسه می‌کند، و بدون دشمنی بدون اسلحه منجر به خونریزی بین مردم می‌شود» دارقطنی روایت کرده است و ضعیف دانسته است.
١٠١٨- وَعَنِ ابنِ عَبّاسٍ رَضي اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَتَلَ رجُلٌ رَجُلاً عَلى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم فَجَعَلَ النّبي صلى الله عليه وآله وسلم دِيَتَهُ اثني عَشَرَ أَلْفاً. رَوَاهُ الأرْبَعَةُ وَرَجّحَ النّسَائي وَأَبو حَاتمٍ إرْسَالَهُ.
١٠١٨- ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم مردی مرد دیگر را کشت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم دیه‌اش را دوازده هزار درهم تعیین کرد. «أربعه» روایت کرده‌اند و نسایی وابو حاتم مرسل بودنش را ترجیح داده‌اند.
١٠١٩- وَعَنْ أَبي رِمْثَةَ قالَ: أَتَيْتُ النّبيَّ صلى الله عليه وآله وسلم وَمَعِي ابْني فَقَالَ: «مَنْ هذَا؟» فَقُلْتُ: ابْني وَأَشْهَدُ بِهِ قَالَ: «أَمَا إنّهُ لا يَجْنِي عَلَيْكَ ولا تَجْني عَلَيْهِ». رَوَاهُ النّسَائي وَأَبُو دَاوُدَ وَصَحّحَهُ ابنُ خُزَيْمَةَ وابْن الْجَارَودِ.
١٠١٩- ابو رمثه می‌گوید: به همراه پسرم خدمت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم آمدم، فرمود: «این کیست؟» گفتم: پسرم و (به اینکه پسرم است) گواهی می‌دهم، فرمود: «همانا او ضامن (و مسئول) جنایات (و گناهان)تو نیست، و تو نیز ضامن (و مسئول) جنایات او نیستی». نسایی و ابو داود روایت کرده‌اند، و ابن خزیمه و ابن جارود صحیح دانسته‌اند.
[٤٤]کسانی از اهل کتاب که در پناه حکومت اسلامی زندگی می‌کنند.