١٨- هبه عمری (همیشگی) و رقبی (تا زنده است)
٧٨٨- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ: أَنَّ أَباهُ أَتى بهِ رَسُولَ الله صلى الله عليه وآله وسلم فَقَالَ: إنِّي نَحَلْتُ ابني هذا غُلاماً كَانَ لي فَقَالَ رسولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «أَكُلَّ وَلَدِكَ نحَلْتَهُ مِثْلَ هذا؟» فَقَالَ: لا، فَقَالَ رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «فَارْجِعْهُ». وفي لَفْظٍ: فَانْطلقَ أَبي إلى النبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم لِيشْهِدَهُ عَلى صَدَقتي فَقَالَ: «أَفَعَلْتَ هذا بولَدِكَ كُلِّهِمْ؟» قَالَ: لا قالَ: «اتّقُوا الله واعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلادكُمْ» فَرَجعَ أَبي فرَدَّ تِلْكَ الصَّدَقَةَ. مُتّفقٌ عَلَيْهِ. وفي روايةٍ لمسْلِمٍ قالَ: «فَأَشْهدْ عَلى هذا غَيري» ثمَّ قالَ: «أَيَسُرُّكَ أَنْ يَكُونُوا لك في الْبِر سَواءً؟» قالَ: بلى، قالَ: «فَلا إذنْ».
٧٨٨- از نعمان بن بشیر رضی الله عنما روایت است که پدرش او را نزد رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم برد و عرض کرد: برده ای داشتم و به این پسرم بخشیدم. رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «آیا به همه‌ی بچه هایت ماند این بخشیده‌ای؟» گفت: خیر، پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «پس آن را برگردان».
و در روایتی دیگر آمده: پدرم نزد پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم رفت تا او را بر مالی که به من بخشیده بود؛ گواه بگیرد. پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «آیا این کار با تمام فرزندانت کرده‌ای؟» گفت: خیر، فرمود: «از خدا بترسید و در میان فرزندانتان عدالت بر قرار کنید» گوید: پدرم برگشت و آن مال (و بخشش) را پس گرفت. متفق علیه.
و در روایت مسلم آمده که: پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «پس کسی غیر از من گواه بگیرید» سپس فرمود: «آیا دوست داری در نیکی کردن به تو همه برابر باشند؟» گفت: آری، فرمود: «پس بنابراین؛ خیر».
٧٨٩- وَعَنِ ابن عَبّاسٍ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُما قالَ: قالَ النبي صلى الله عليه وآله وسلم: «العائِدُ في هِبَتهِ كالْكَلْبِ يَقِيءُ ثُمَّ يعودُ في قَيْئِهِ». متفقٌ عَلَيْه.
وَفي روَايةٍ للبُخاريِّ: «لَيْسَ لَنَا مَثَلُ السَّوْءِ الذي يَعَودُ في هِبَتِهِ كالْكَلْبِ يَقِيءُ ثمَّ يَرْجَع في قَيْئِهِ».
٧٨٩- ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «برگشت کننده در هبه‌اش مانند سگی است که استفراغ می‌کند و آن را دوباره می‌خورد». متفق علیه، و در روایت بخاری آمده: «آن مثال ناپسند شایسته‌ی ما نیست، آن کسی که هبه‌اش را پس می‌گیرد مانند سگی است که استفراغ می‌کند و آن را دوباره می‌خورد».
٧٩٠- وعنْ ابن عُمَرَ وابْنِ عَبّاسٍ عن النّبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «لا يحِلُّ لِرَجُلٍ مُسْلِمٍ أَنْ يُعْطِيَ الْعَطيّةَ ثم يَرْجعَ فيها إلا الْوَالِدَ فيما يُعْطِي وَلَدَهُ». رَوَاهُ أَحْمدُ والأرْبَعَةُ وَصَحّحَه الترْمِذي وابْنُ حِبّانَ وَالحاكمُ.
٧٩٠- ابن عمر و ابن عباس رضی الله عنهما روایت می‌کنند که پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «برای فرد مسلمان روا نیست که چیزی را ببخشد؛ و دوباره آن را پس بگیرد، مگر پدر در آنچه به فرزندش می‌دهد».
احمد والاربعه روایت کرده‌اند، ترمذی و ابن حبان و حاکم صحیح دانسته‌اند.
٧٩١- وَعَنْ عائشةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قالَتْ: كانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم يَقْبَلُ الْهَديّةَ وَيُثِيبُ عَلَيها. رَوَاهُ الْبُخَاري.
٧٩١- عایشه رضی الله عنهما می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم هدیه را قبول می‌کرد؛ و بر آن پاداش (و عوض) می‌داد. بخاری روایت کرده است.
٧٩٢- وَعَنْ ابْنِ عَبّاسٍ رَضيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُمَا قالَ: وَهَبَ رَجُلٌ لِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم نَاقَةً فَأثَابَهُ عَلَيْهَا فَقَالَ: «رضيتَ؟» قالَ: لا، فَزَادَه فَقَالَ: «رَضَيْتَ؟» قالَ: لا، فَزَادَهُ فَقَالَ: «رضيت؟» قَالَ: نَعَمْ. رَوَاهُ أَحْمَدُ وَصَحّحَهُ ابْنُ حِبّانَ.
٧٩٢- ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: شخصی به رسول خدا صلی الله علیه و سلم ناقه (شتر ماده‌ای) هدیه داد، پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم در عوض به او پاداش داد؛ وفرمود: «راضی هستی؟» گفت: خیر. پس بیشتر داد، و باز فرمود: «راضی هستی؟» گفت: خیر، پس بیشتر داد، فرمود: «راضی هستی؟» گفت: آری.
احمد روایت کرده وابن حبان صحیح دانسته است.
٧٩٣- وَعَنْ جابرٍ رَضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «الْعُمْرَى لمَنْ وُهِبَتْ لَهُ». مُتّفقٌ عَلَيهِ. ولمَسْلمٍ: «أمسكوا عَلَيكُمْ أموَالَكُمْ وَلا تُفْسِدُوها فإنّهُ مَنْ أَعْمَرَ عُمْرى فَهِيَ للذي أُعْمِرَهَا حَياً وَمَيْتاً وَلِعَقِبِهِ».
وفي لَفْظٍ: إنمَا الْعُمْرَى الّتي أجَازَها رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم أَنْ يَقُولَ: هِي لكَ وَلَعَقِبك فَأَمّا إذا قالَ: هِيَ لكَ ما عِشْتَ فإنّها تَرْجعُ إلى صَاحِبها.
ولأبي دَاوُدَ والنّسائي: «لا تُرقِبُوا وَلا تُعْمِرُوا فَمَنْ أُرْقِبَ شَيْئاً أَوْ أُعْمِرَ شَيْئاً فَهُوَ لورَثَتِهِ».
٧٩٣- جابر رضی الله عنه می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «بخشش مادام العمر؛ برای کسی است که به او بخشیده است». متفق علیه.
در روایت مسلم آمده: «اموالتان را برای خود نگه دارید، و آن‌ها را نابود نکنید؛ چرا که هر کس چیزی مادام العمر ببخشد؛ آن متعلق به کسی است که به او بخشیده‌اند – خواه زنده یا مرده باشد و پس از او متعلق به نسل اوست».
و در روایتی دیگر آمده: بخشش مادام العمری که رسول خدا صلی الله علیه و سلم اجازه داد؛ آن است که فرد هبه کننده بگوید: این (زمین) مال تو و وارثان توست، اما هرگاه بگوید: این تا زنده‌ای در اختیار توست، آن به صاحبش بر می‌گردد.
و در روایت ابو داود و نسائی آمده: «بصورت رقبی (تا من زنده‌ام) و عمری (مادام العمر) به کسی چیزی نبخشید، کسی که مالی را رقبی یا عمری کرد، به ورثه‌اش تعلق می‌گیرد».
٧٩٤- وَعَنْ عُمَرَ قالَ: حَمَلْتُ عَلى فَرَس في سبيل اللَّهِ فَأَضاعهُ صَاحِبُهُ فَظَنَنْتُ أنّهُ بائِعُهُ برُخْصٍ فَسأَلتُ رسولَ الله صلى الله عليه وآله وسلم عَن ذلك فَقَالَ: «لا تَبتعْهُ وَإنْ أَعْطاكَهُ بدِرْهَمٍ». الحديثَ. مُتّفقٌ عَلَيْهِ.
٧٩٤- عمر رضی الله عنه می‌گوید: اسبی را در راه خدا به شخصی بخشیدم، اسب بدستش ضعیف و لاغر شده بود، گمان کردم که آن را به قیمت ارزانی می‌فروشد؛ از پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم پرسیدم (آیا می‌توانم آن را بخرم) فرمود:
«آن را نخر؛ حتی اگر به قیمت یک درهم به تو فروخت». متفق علیه.
٧٩٥- وَعَنْ أَبي هُريرة رضيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النّبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قالَ: «تَهَادُوا تَحَابُّوا» رَواهُ الْبُخَاريُّ في «الأدَبِ المُفْرَدِ» وَأَبُو يَعْلى بإسْنادٍ حَسَنٍ.
٧٩٥- ابوهریره رضی الله عنه می‌گوید: پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «به یکدیگر هدیه بدهید، سبب دوستی می‌گردد».
بخاری در ادب مفرد، و ابویعلی با اسناد حسن روایت کرده است.
٧٩٦- وَعَنْ أَنَسٍ رضيَ اللَّهُ عَنْهُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «تهادُوا فإنَّ الهَدِيّة تَسُلُّ السّخيمةَ». رَوَاهُ البزَّارُ بإسْنادٍ ضعيفٍ.
٧٩٦- از انس رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «هدیه بدهید، زیرا هدیه باعث از بین رفتن حقد وکینه می‌شود».
بزار با اسناد ضعیف روایت کرده است.
٧٩٧- وَعَنْ أَبي هُريرة قال: قال رسولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «يا نساءَ المُسْلماتِ لا تَحْقِرنَّ جارَةٌ لِجارَتها وَلَوْ فِرْسِنَ شَاةٍ». مُتّفقْ عَلَيْهِ.
٧٩٧- از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «ای زنان مسلمان هیچ یک از شما هدیه زن همسایه‌اش را کم نشمارد، حتی اگر پاچه‌ی گوسفند باشد». متفق علیه.
٧٩٨- وَعَن ابْنِ عُمَرَ رضيَ اللَّهُ عَنْهُما عنِ النبيِّ صلى الله عليه وآله وسلم قال: «مَنْ وَهَبَ هِبَةً فَهُوَ أحَقُّ بها مَا لم يُثبْ عليْها». رَوَاهُ الحاكم وصحّحَهُ والمحْفوظُ مِنْ روَايةِ ابنِ عُمَرَ عَنْ عُمَرَ قولُهُ.
٧٩٨- ابن عمر رضی الله عنهما می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «کسی را که چیزی را هبه کرد؛ تا زمانی که دربرابرش پاداش دریافت نکرده، به آن شایسته تر است». حاکم صحیح دانسته است، صحیح از روایت ابن عمر آن است که این قول عمر است.