١٥- کتاب آزاد کردن (برده و کنیز)

١٢٢٠- عَنْ أَبي هُريرةَ رضي الله عَنْهُ قالَ: قال رسولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «أَيُّما امْرىءٍ مُسْلمٍ أَعتقَ أمرأً مُسْلماً استنقَذَ اللّهُ بكُلِّ عُضْوٍ مِنْهُ عُضْواً مِنْهُ مِنَ النّار» مُتّفَقٌ عَلَيهِ.

وللتّرمذيِّ وصحّحهُ عَنْ أَبي أُمَامَةَ: «وأَيُّما امرىءٍ مُسْلمٍ أَعْتَقَ امْرأتينِ مُسْلمتين كانتا فكاكَهُ من النار». ولأبي داودَ من حديث كَعْب بنِ مُرَّةَ: «وأَيُّما امْرأَةٍ مُسْلمة أَعْتَقَتْ امْرأَةً مُسلمةً كانتْ فكاكَها من النار».

١٢٢٠- از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: «هر مسلمانی که برده‌ی مسلمانی را آزاد کند، خداوند در برابر هر عضو او عضوی از اعضایش را از آتش (جهنم) آزاد می‌کند». متفق علیه.

در روایت ترمذی که صحیح دانسته از ابو امامه آمده: «هر مسلمانی که دو کنیز مسلمان را آزاد نماید پس موجب آزادی او از آتش می‌شود» در سنن ابوداود به روایت کعب بن مرة آمده: «هر زن مسلمانی که کنیز مسلمان را آزاد کند، موجب می‌شود که از آتش (جهنم) آزاد شود».

١٢٢١- وعَنْ أَبي ذرَ رضي الله عنهُ قالَ: سأَلتُ النّبي صلى الله عليه وآله وسلم أَيُّ العَمَلِ أَفضلُ؟ قال: «إيمانٌ بالله وجهادٌ في سبيله» قُلْتُ: فَأَيُّ الرِّقابِ أَفضلُ؟ قالَ: «أَغْلاها ثمناً وأَنفسُها عِنْدَ أَهلها» مُتّفقٌ عَلَيْهِ.

١٢٢١- از ابو ذر رضی الله عنه روایت است که از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم پرسیدم: چه عملی بیشترفضیلت دارد؟ فرمود: «ایمان به خدا وجهاد در راه خدا» گفتم: آزاد کردن چه برده ای بیشتر فضیلت دارد؟ فرمود: «برده ای که قیمتش بیشتر باشد، ونزد صاحبش با ارزشتر باشد». متفق علیه.

١٢٢٢- وعن ابن عُمَر رضيَ اللّهُ عَنْهُما قال: قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله وسلم: «مَنْ أَعْتقَ شِرْكاً لهُ في عَبْدٍ فكانَ لَهُ مَالٌ يَبْلُغ ثمنَ العبْدِ قوِّم عليه قيمة عدْلٍ فَأُعطيَ شركاؤُهُ حصصهُمْ وعتقَ عليهِ العبدُ وإلا فَقَدْ عَتَقَ مِنْهُ ما عتق» متفقٌ عَلَيهِ.

ولَهُما عَنْ أبي هُريرةَ: «وإلا قُوِّمَ عليه واستُسْعِيَ غير مشقُوق عليه» وقيلَ: إنَّ السِّعايَةَ مُدرجةٌ في الخبَر.

١٢٢٢- از ابن عمر رضی الله عنهما روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «کسی که سهم خود را از برده ای که مشترک است، آزاد کند و به اندازه قیمت غلام مال داشته باشد؛ غلام را عادلانه قیمت گذاری می‌کنند، و (از مالش)سهمیه شریکان‌اش پرداخته می‌شود، وغلام آزاد می‌گردد، وگرنه همان سهمیه خودش آزاد می‌شود» متفق علیه.

در بخاری و مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت است «در غیر این صورت قیمت گذاری می‌شود؛ بدون آنکه به غلام سخت گیری شود، از او می‌خواهند که (کار و) تلاش کند و قیمتش را بپردازد». و گفته شده: مسئله تلاش غلام مدرج است و از حدیث نیست.

١٢٢٣- وعَنْ أبي هُريرة رضي اللّهُ عنهُ قال: قالَ رسولُ الله صلى الله عليه وآله وسلم: «لا يَجْزي وَلَدٌ وَالدَهُ إلا أنْ يجدَهُ مملوكاً فيشتريه فيَعْتقهُ» رواهُ مسلمٌ.

١٢٢٣- از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «هیچ پسری نمی‌تواند حق پدرش را ادا کند؛ مگر اینکه او را برده بیابد، پس اورا خریداری کند، آنگاه آزادش نماید» مسلم روایت کرده است.

١٢٢٤- وعَنْ سَمُرَة بنِ جُنْدُب رضي اللّهُ عنه أنَّ النّبي صلى الله عليه وآله وسلم قال: «مَنْ مَلَك ذا رحمٍ مَحْرَم فَهُو حُرٌّ» رواهُ أحمدُ والأربعة ورَجّحَ جَمْعٌ من الحفاظ أنّه موقوفٌ.

١٢٢٤- از سمرة بن جندب رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «کسی که مالک خویشاوند محرم خود شد، پس او آزاد است».

احمد و«أربعه» روایت کرده‌اند، جمعی از حافظان ترجیح داده‌اند که موقوف است.

١٢٢٥- وعَنْ عمران بن حصين رضي اللّهُ عنهُما: أنَّ رجُلاً أعتقَ سِتّةَ مملُوكينَ لهُ عِنْدَ مَوْتِهِ لمْ يكُنْ لَهُ مالٌ غيرهُمْ فدعا بهمْ رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم فجَزَّأَهُم أثلاثاً ثمَّ أقْرع بينهمْ فأَعْتقَ اثْنين وأرَقَّ أَرْبعةً وقال لهُ قولاً شديداً. رواهُ مُسلمٌ.

١٢٢٥- از عمران بن حصین رضی الله عنه روایت است که مردی شش نفر از بردگاش را هنگام مرگش آزاد کرد، مال دیگری غیر از آن‌ها نداشت، پس پیامبر خدا صلی الله علیه وآله و سلم برده‌ها را خواست و به سه گروه تقسیم فرمود، و سپس بین شان قرعه کشی نمود، دو نفر را به قید قرعه آزاد کرد و چهارتای دیگر را برده نگه داشت، و به آن مرد حرفها تندی زد. مسلم روایت کرده است.

١٢٢٦- وعَنْ سفينةَ رضي اللّهُ عنه قال: كنتُ مملوكاً لأمِّ سَلَمةَ فقالت: أعتقك وأشترطُ عليك أنْ تخدمَ رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم ما عِشْت. رواهُ أحمدُ وأبو داودَ والنسائي والحاكمُ.

١٢٢٦- سفینه رضی الله عنه می‌گوید: من برده ام سلمه رضی الله عنها بودم، به من گفت: تو را آزاد می‌کنم؛ مشروط بر اینکه تا زنده ای در خدمت پیامبرخدا صلی الله علیه وآله و سلم باشی. احمد و ابوداود و نسایی و حاکم روایت کرده‌اند.

١٢٢٧- وَعَنْ عائِشةَ رَضي اللّهُ عنْها أنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه وآله وسلم قال: «إنّما الولاءُ لمن أعتق» مُتفقٌ عليهِ في حَدِيثٍ طَوِيل.

١٢٢٧- از عایشه رضی الله عنها روایت است که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «ولاء فقط از آن کسی است که آزاد می‌کند» متفق علیه در حدیثی طولانی.

١٢٢٨- وعن ابنِ عُمَرَ رضي اللّهُ عنهُما قالَ: قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم: «الولاءُ لُحْمَةِ كلحمة النسبِ لا يباع ولا يوهبُ» رواهُ الشّافعيُّ وصححه ابنُ حبّان والحاكم وأصله في الصحيحين بغير هذا اللّفْظِ.

١٢٢٨- از ابن عمر رضی الله عنهما روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: «ولاء پیوندی مانند پیوند نسب است، نه فروخته می‌شود و نه بخشیده (وهبه) می‌شود» شافعی روایت کرده است، و ابن حبان و حاکم صحیح دانسته‌اند، و اصل این حدیث با الفاظ دیگر در صحیحین است.