عثمان بن عفان رضی الله عنه - بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه سوم

هفتم: سیاست عثمانسدر خصوص مناطق حفاظت شده

این مناطق، مخصوص پرورش شتران و اسبان حکومت بود که برای تجهیز سپاهیان اسلام، در آن مناطق نگهداری می‌شدند. [۴۵۸]

منطقه «وادی النقیع» که در چهل کیلومتری جنوب مدینه و به طول هشتاد کیلومتر بود و در عهد رسول، جهت مراقبت و پرورش اسبان مورد استفاده قرار می‌گرفت، همچنان در عهد ابوبکر و عمر، بدان کار اختصاص داشت. [۴۵۹]

در عهد عمر، به دلیل افزایش تعداد اسبان و شترانِ حکومت که برای میادین کارزار پرروش می‌یافتند، بر تعداد این مناطق نیز افزوده شد. از جمله این مناطق، منطقه ربذه و منطقه بنی‌ثعلبه بود. عمر، خدمتکار خود را به سرپرستی منطقه ربذه گماشت و به او سفارش نمود که اجازه دهد مردمان آن دیار، گله‌های اندک خویش را در آن چراگاه بچرانند، اما صاحبان گله‌های بزرگ حق چنین کاری را ندارند. همچنین عمر، علی‌رغم نارضایتی بنی‌ثعلبه، سرزمین آنان را چراگاه و منطقه حفاظت شده شتران و اسبان حکومت قرار داد و در جواب اعتراض آنان، گفت: «این زمین خداوند است که برای پرورش حیوانات بیت‌المال آن‌را چراگاه آن‌ها قرار می‌دهیم». [۴۶۰]

عثمان نیز همان روش اسلاف خود در مورد این مناطق را در پیش گرفت و به چهارپایانی که مردم به عنوان صدقه پرداخت می‌کردند، اکتفا می‌نمود. بر همین اساس چون مسلمانان و به تبع آن صدقات آنان نیز افزایش یافتند، عثمان نیز بر تعداد مناطق حفاظت شده افزود. [۴۶۱]

اگر ابوبکر و عمر، به تعیین مناطق حفاظت شده مبادرت ورزیدند و هیچ کس با آنان مخالفت نکرد، عثمان نیز به توسعه و گسترش این مناطق روی آورد. در زمان او چون تعداد چهارپایان و چوپانانِ آنان فزونی یافت، چراگاه‌های حفاظت شده، دیگر ظرفیت آن‌ها را نداشت و به همین دلیل میان چوپانان بر سر مراتع، نزاع‌هایی رخ می‌داد، عثمان نیز برای حل این مشکل، بر تعداد آن چراگاه‌های حفاظت شده افزود و هیچ کس با این کار او مخالفتی نورزید. [۴۶۲]

در واقع این اقدامات ابوبکر، عمر و عثمان در خصوص مناطق حفاظت شده، در میان صحابه مشهور بود و هیچ کس از آنان در این رابطه، با این خلفا به مخالفت برنخاست که این خود به عنوان اجماع محسوب می‌شود [۴۶۳]؛ و ابن قدامه نیز بر آن تأکید کرده است. [۴۶۴]

[۴۵۸] صحیح سنن أبی‌داود، ۲/۵۹۵. [۴۵۹] عصر الخلافة الراشدة، ۲۲۵ و۲۲۶. [۴۶۰] طبقات ابن سعد، ۳/۳۲۶. [۴۶۱] نظام الخلافة فی الفکر الإسلامی، مصطفی حلیمی، ۷۸. [۴۶۲] نظام الخلافة فی الفکر الاسلامی، ۷۸. [۴۶۳] نظام الأراضی فی صدر الدولة الإسلامیه، ۱۶۹. [۴۶۴] المغنی (۵/۵۸۱).