دهم: تأثیرات این ثروت‌ها در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم
همان‌طور که بیان شد در عهد عثمان به دلیل گسترش فتوحات و به تبع آن سرازیر شدن انواع و اقسام درآمدها به بیت‌المال، ثروت عظیمی نصیب دولت می‌شد و این خود، تأثیر شگرفتی بر زندگی اقتصادی و اجتماعی مردمان آن روزگار گذاشت. ابواسحاق از پدر بزرگ خود نقل می‌کند که روزی او از کنار عثمان گذشت. عثمان رو به او نمود و پرسید ای پیرمرد! اهل و عیال تو چند نفرند و او پاسخ داد. عثمان نیز دستور داد به ایشان دوهزار و پانصد درهم و برای اهل و عیال او ده هزار درهم سهم از بیت‌المال پرداخت شود. [۴۸۲]
محمد بن هلال مدینی نیز از مادربزرگ خود روایت می‌کند که او در خانه عثمان کار می‌کرد. روزی عثمان او را ندید و چون جویای حال او شد، همسرش بدو گفت که او امشب صاحب پسری شده است. عثمان، قاصدی را به منزل او فرستاد تا بدو پنجاه درهم پرداخت کند. قاصد به مادربزرگ من گفت که به دستور عثمان، این سهم بچه توست تا آنگاه که یک ساله شود و پس از آن سهم او، یکصد درهم خواهد بود. [۴۸۳]
همچنین او از محل این درآمدهای سرشار، سهم ارزاق و پوشاک خانواده‌های سربازان را در مدینه منورّه افزایش داد. [۴۸۴]
نقل است چون قطن بن عمرو هلالی قصد داشت به هر یک از چهار هزار سرباز خود، چهار هزار درهم، به عنوان پاداش و تقویت روحیه، پرداخت نماید، عبدالله بن عامر، والی بصره، نامه‌ای به عثمان نوشت و در مورد میزان این پاداش از او سؤال کرد، عثمان نیز در پاسخ به او نوشت: «هر چیزی که بتواند در راه خدا مفید فایده باشد، جائز است». از آن پس به این نوع بخشش‌ها و پاداش‌ها، جائزه اطلاق می‌کردند [۴۸۵]. نیز عثمان دستور داد که پاداش و جوایز سربازان اسلام را به عنوان ارث به وارثان آنان پرداخت کنند. نقل است که چون عبدالله بن مسعود درگذشت، زبیر بن عوام نزد عثمان آمد و از او درخواست نمود که سهم عبدالله از بیت‌المال را به خانواده او بپردازد، زیرا اهل و عیال او نسبت به این مبلغ از بیت‌المال سزاوارتر هستند و عثمان نیز پانزده هزار درهم را به آنان پرداخت نمود. [۴۸۶]
علاوه بر این سیل عظیم درآمدها و ثروت‌ها، وضعیت کشاورزی، پیشه‌وری و بازرگانی مردم در عهد عثمان بن عفّان نیز، بهبود چشم‌گیری داشت. مردم مدینه و سایر مسلمانان، غرق در ثروت و رفاه شدند، در کنار این رفاه و آسایش، مردمانی که از دیگر ملل و اقوام به اسلام گرویده بودند و یا به اسارت درآمدند، با خود تمدّن و علوم و فنون خود را به میان مردمان جزیرةالعرب آوردند که پیشتر و قبل از فتوحات، مردمان این نقطه از جهان، نسبت به آن مسایل کاملاً بی‌خبر بودند. همچنین در این عهد بود که تعدادی از صحابه مبادرت به ساختن خانه‌های بزرگ برای خود نمودند. [۴۸۷]
[۴۸۲] الإدارة العسکریة (۲/۷۶۸ – ۷۶۹). [۴۸۳] الإدارة العکسریة (۲/۷۶۸ – ۷۶۹). [۴۸۴] طبقات ابن سَعد (۳/۲۹۸). [۴۸۵] الأوائل، ابوهلال (۲/۲۶ و۲۷). [۴۸۶] الادارة العسکریة (۲/۷۷). [۴۸۷] الحضارة العربیة الإسلامیه، وَضَّاح الصمد، ۱۱۴.