عثمان بن عفان رضی الله عنه - بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه سوم

سوم: خمس غنایم

جهاد با کفار و مشرکان از زمان رسول‌خدا جآغاز شد و در دوران خلافت ابوبکر و عمر و عثمان نیز تداوم یافت؛ نتیجه این مجاهدت‌ها، نشر و گسترش اسلام در سرتاسر دنیای آن‌روز بود. در دوران خلافت عثمان، فتوحات بسیاری نصیب حکومت اسلام گردید و به تبع آن غنایم عظیمی به تصرف آن درآمد. همچنین بسیاری از غیر مسلمانان که زیر لوای حکومت اسلام قرار گرفته بودند و بر دین خود ماندند، جزیه و خراج زیادی را به بیت‌المال پرداخت می‌کردند، از طرف دیگر حکومت اسلام نیز به طرق مختلف مجاهدان و سپاهیان اسلام را تقویت و کمک می‌کرد، بنابراین ارتباط تنگاتنگی میان حکومت و جهاد برقرار شد و هر یک دیگری را تقویت می‌نمود. همانطور که بیان شد اهل ذمّه بسیار در حیطه سرزمین اسلام قرار گرفتند، اینان می‌بایست جزیه خود را پرداخت می‌کردند و همچنین آنانی‌که بر زمین‌های تحت تصرف سپاه اسلام، مشغول کار و فعالیت بودند، ملزم به پرداخت خراج آن زمین‌ها که به مثابه غنایم سپاه اسلام بودند، شدند؛ اگر هم اصل آن سرزمین‌ها به دین اسلام می‌گرویدند، می‌بایست زکات مال خود را که به حدّ نصاب رسیده بود، پرداخت می‌کردند، زیرا اسلامِ هیچ کس کامل نیست جز با رعایت ارکان آن، که زکات نیز جزو ارکان آن است. همچنین خمس و یک پنجم غنایمی که مجاهدان در جنگ‌ها به دست آورده بودند و چهار پنجم آن‌را خود، برداشته بودند به خزانه بیت‌المال سرازیر می‌شد؛ تمام این مسایل و قضایا، درآمدهای هنگفتی را نصیب بیت‌المال می‌نمود [۴۲۳]، که باید با سیاست‌هایی درست و مطابق با شریعت و به نحو أحسن و جهت منافع و مصالح عموم امت اسلام هزینه می‌شد، که ما در این‌جا به اهمِّ این سیاست‌ها در دوران خلافت ذی‌النورین می‌پردازیم:

[۴۲۳] السیاسة المالیّة لعثمان بن عفان، ۸۶ و ۸۷.