عثمان بن عفان رضی الله عنه - بررسی و تحلیل زندگانی خلیفه سوم

یازدهم: صبر و تحمّل

عثمان مردی بود صبور و پرطاقت که در ماجرای فتنه، این صفت تبلور یافت، موضع او در آن واقعه، نمونه والای فداکاری یک فرد بود که در راه حفظ کیان امّت و جلوگیری از خونریزی میان مسلمانان، از خود نشان داد. عثمان می‌توانست خود را از مهلکه به در برد، اما او فردی خودخواه نبود که تنها خود را ببیند و تنها به فکر خویش باشد. اما او بقای کیان جامعه را وظیفه خود می‌دانست و در همین راه، جان خود را فدا کرد. او می‌توانست صحابه و فرزندان آنان را سپر خویش سازد و شورشیان را قتل عام نماید، اما می‌دانست با این کار، امت از هم می‌پاشد و سایه شوم تفرقه و نزاع آنان را فرا خواهد گرفت؛ بنابراین در این جریان، به خاطر رضای خداوندﻷ، صبر پیشه کرد و اعلام نمود که در برابر این پیشامد با صبری نیکو برخورد می‌کند و از هیچ کس بیمی به خود راه نمی‌دهد [۳۶۳]، او از مصادیق راستین این آیه قرآن بود که:

﴿ ٱلَّذِينَ قَالَ لَهُمُ ٱلنَّاسُ إِنَّ ٱلنَّاسَ قَدۡ جَمَعُواْ لَكُمۡ فَٱخۡشَوۡهُمۡ فَزَادَهُمۡ إِيمَٰنٗا وَقَالُواْ حَسۡبُنَا ٱللَّهُ وَنِعۡمَ ٱلۡوَكِيلُ ١٧٣ ﴾[آل عمران: ۱۷۳].

«آن کسانی که مردمان بدیشان گفتند: مردمان (قریش برای تاختن بر شما دست به دست هم داده‌اند و) بر ضدّ شما گرد یکدیگر فراهم آمده‌اند، پس از ایشان بترسید؛ ولی (چنین تهدید و بیمی به هراسشان نیانداخت؛ بلکه برعکس) بر ایمان ایشان افزود و گفتند: خدا ما را بس و او بهترین حامی و سرپرست است».

عثمان ایمانی راسخ به خداوند داشت، دارای روحی بزرگ و بصیرتی عمیق بود، او در دوران فتنه، از خود صبری بی‌نظیر را نشان داد، خود را فدای امت نمود و این خصلت از بزرگترین فضایل آن حضرت محسوب می‌شد. [۳۶۴]

شیخ الإسلام ابن تیمیه در این رابطه چنین می‌گوید: عثمانسبه شدت، مردم را از خونریزی منع می‌کرد و در برابر همه توهین‌ها و تجاوزات شورشیانی که قصد جان او را داشتند و خود او نیز به آن واقف بود، صبر پیشه نمود، مسلمانان آمدند و از او دفاع کردند و به وی اعلام داشتند که آن شورشیان می‌خواهند او را به شهادت برسانند، اما باز مسلمانان را از جنگ با آنان باز می‌داشت. هنگامی که به او گفتند که به مکه برود، از این کار امتناع کرد و گفت: نمی‌خواهم که در حرم کژروی کنم. چون به او پیشنهاد رفتن به شام را کردند، با ردِّ این پیشنهاد گفت: آیا دارالهجرۀ خود را ترک نمایم؟!

و چون به او گفتند: که با آنان بجنگد، آن‌را نپذیرفت و چنین جواب داد: «آیا می‌خواهید من اولین نفری باشم که بعد از وفات رسول‌خدا جبه کشتن امت او اقدام نموده‌ام». بنابراین عثمان تنها راه را در صبر و مقاومت دانست تا آن‌که در همین راه به قتل رسید و این صبر و استقامت از مهم‌ترین فضایل والای او به حساب می‌آید. [۳۶۵]

[۳۶۳] سیر الشهداء، السحیبانی، ص۵۷ و۵۸. [۳۶۴] تحقیق مواقف الصحابه من الفتنه (۱/۴۷۲). [۳۶۵] منهاج السنّة (۳/۲۰۲ –۲۰۳).