بخش چهارم: جایگاه اصحابش از منظر امام شافعی
عقیده اهل سنت و جماعت در مورد اصحاب پیامبر صابو جعفر طحاوی /می‌گوید: و اصحاب پیامبر صرا دوست داریم و در محبت هیچ کدام از آنها افراط نمی‌کنیم و از هیچ کدام از آنها هم تبرئه نمی‌جوییم ودشمنی می‌کنیم با هر کس که آنها را مورد تنفر قرار دهد و به نیکی از آنها یاد نکندتبرئه میجوییم، و ما جز به نیکی از آنها یاد نمی‌کنیم. و دوست داشتن آنها مساوی است با دین و ایمان و احسان و کینه توزی و دشمنی با آنها مساوی است با کفر و نفاق و طغیان [۸۳۱].
و ابن بطه عکبری می‌گوید: و از جمله‌ی اصول دیانت ایمان و آگاهی از بهترین و فاضل ترین شخص بعد از پیامبران و شایسته‌ترین آنها برای مقام خلافت پیامبر صاست.
آن هم ابوبکر صدیق عبدالله بن عثمان یعنی فرد شریف و آزاد و فرزندابی قحافه ساست [۸۳۲].
و این را بدان که در روز وفات پیامبر صغیر از او هیچ احدی بر کره‌ی خاکی وجود نداشت که حامل آن صفتی باشد که برای او ذکر کردیم.
سپس بعد از او با همان ترتیب و صفت ابو حفص عمر بن خطاب سکه ملقب به فاروق [۸۳۳]است قرار دارد و بعد از او هم با همان ترتیب و صفت عثمان بن عفان سیعنی آن فردی که مشهور به ابوعبداله و ابو عمر و ملقب به ذوالنورین است می‌رسد [۸۳۴].
سپس بنا بر همان صفت بعد از آنها ابوالحسن علی بن ابی طالب سقرار دارد که داماد پیامبر صاست و فرزند عموی خاتم پیامبران رحمت و برکات خداوند بر تمام آنها باشد [۸۳۵].
با دوست داشتن آنها و شناخت فضیلت آنها دین برپا شد و سنت رشد نمود حجت و برهان تعدیل گشت.
سفیان ثوری /می‌گوید: نسبت به سلف بدگویی مکن و با کمال سلامتی داخل بهشت شو.
و بدون شک و استثنا برای عشره مبشره گواهی بهشت را می‌دهد و آنها هم عبارتند از اصحاب حراء:
پیامبر صو ابوبکر، و عمر، و عثمان، و علی، و طلحه [۸۳۶]، و زبیر [۸۳۷]و سعد [۸۳۸]و سعید [۸۳۹]و عبدالرحمن بن عوف [۸۴۰]و ابو عبیده [۸۴۱]. این افراد کسانی هستند که هیچ کس در فضل و نیکی بر آنها تقدم و پیشی ندارند.
و گواهی بهشت را برای تمام کسانی می‌دهد که پیامبر صبرای او گواهی بهشت را داده است، و گواهی می‌دهد که حمزه سید شهدا است [۸۴۲]و جعفر طیار در بهشت است [۸۴۳]
و حسن [۸۴۴]و حسین [۸۴۵]دو سید جوانان بهشت هستند.
و برای تمام مهاجرین و انصار به بهشت و رضوان و پذیرش توبه و رحمت از طرف خداوند گواهی می‌دهد.
و علم و دانش شما بر این قرار می‌گیرد و به قلب هم اطمینان دارید که هر آن کس پیامبر را دیده و به او ایمان آورده و از او پیروی نموده اگر یک لحظه از روز هم باشد این شخص بزرگتر از آن شخص دیگری است که او را ندیده و به خدمت او نرسیده اگر هم تمام کردارهای اهل بهشت را انجام بدهد.
سپس لازم است که نسبت به تمام اصحاب پیامبر صکوچک و بزرگ و اول و آخر آنها نهایت رحم و مهربانی داشته باشیم و از محاسن آنها بحث نماییم و برای نشر فضائل آنها تلاش کنیم و به هدایت آنها اقتدا نماییم و از آثارشان پیروی کنیم و بدانیم که تمام گفته‌های آنها حق است و هر آنچه آنها انجام دادهاند کارهایی بسیار شایسته و درست بوده است [۸۴۶]. و از جمله عقاید اهل سنت در مورد اصحاب پیامبر صاین است که در برابر اختلافات آنها سکوت پیشه کنیم و اعلام بداریم که آنها مجتهد بوده‌اند و اجتهاد کرده‌اند، پس هر کدام از آنها حق را اصابه کرده دو اجر و پاداش دارد و هر کدام نیز اشتباه کرده یک اجر دارد [۸۴۷].
سفارینی /در " الدرة المضیة " می‌گوید: و احذر من الخوض الذی قد یزریبفضلهم مما جری لو تدریفانه عن اجتهاد قد صدرفاسلم اذل الله من لهم هجر از فرو روی در مورد آنچه در میان اصحاب رخ داده بپرهیز، زیرا ممکن است ناخود آگاه به فضل و بزرگی آنها ننگ و ایرادی وارد نمایید، و این را بدان هر آنچه آنها انجام دادهاند از روی اجتهاد بوده است؛ پس خود را سالم نگه دار و مسلمانی هوشیار باش، چون خداوند هر آن کس که آنها را ترک کند پست و فرومآیه می‌نماید.
سپس بعد از نقل برخی از رویدادهای میان آنها شمی‌گوید: و به طور کلی تمام آنها معذور هستند و پاداش می‌گیرند و گناهکار محسوب نمی‌شوند.
بنابراین، اهل حق از میان آنهایی که در اجماع به سخنانشان اعتماد می‌شود بر قبول شهادت و روایات اصحاب و تأیید عدالت آنها اتفاق نظر دارند.
به این ترتیب دانشمندان ما هم همانند سایر اهل سنت و از جمله ابن حمدان در " نهایة المبتدئین " گفته: دوست داشتن تمام اصحاب و دوری از آنچه میان آنها رخ داده خواه با نوشتن و یا خواندن و یا شنیدن و یا شنواندن و یا... باشد کاری واجب است و همچنین بحث از محاسن و اعلام رضایت از آنها و دوست داشتنشان و دوری از جبهه گیری علیه آنها و باور به معذور بودنشان واجب است و باید اعلام بداریم که هر آنچه آنها انجام دادهاند از روی اجتهاد درستی بوده و هرگز موجب کفر و فسق نمی‌شود بلکه کاملا بر عکس بر آن پاداش می‌گیرند زیرا آنها اجتهاد جایزی را انجام دادهاند.
ابن حمدان سپس می‌گوید: و علی حق را اصابه کرده است و هر کس او را دوست نداشته باشد اشتباه می‌کند و اشتباه او بخشیدنی است.
سفارینی گفته است: به این خاطر در شعر از فرو روی و غوطه‌ور شدن نهی کرده چون امام احمد کار کسانی را نمی‌پسندید که غوطه‌وری می‌کردند و احادیث فضائل را می‌پذیرفت و از کسانی تبرئه می‌کرد که آنها را گمراه و یا کافر قلمداد می‌نمود و ایشان در برابر رویدادهای میان آنها سکوت را پیشه می‌کرد [۸۴۸].
سفارینی می‌گوید: آنچه که اهل سنت و جماعت بر آن هستند این است که گواهی دادن بر شرافت تمام اصحاب به این صورت که عدالت برای آنها اثبات شود و از بدگویی در برابر آنها دوری شود و از آنها تمجید و تعریف شود کاری واجب است.
در حقیقت خداوند در آیات زیادی از قرآن مجید از آنها تعریف و تمجید کرده که اگر در مورد آنها هیچ چیزی از خدا و رسولش نقل نمی‌شد حال و وضعی که آنها تحمل کردند از جمله هجرت و جهاد و یاری رسانی به دین و بخشیدن دارایی و کشتن آباء و اولاد و صداقت داشتن آنها با هم در مسایل دین و قوت ایمان و یقینشان بهترین دلیلی است برای اینکه به متعادل بودن و پاکی آنها باور داشته باشیم و آنها را همانند بهترین امت بعد از پیامبر صقلمداد نماییم.
این مذهب عموم امت اسلامی و ائمه معتبر است، اما کسانی که گمراه و اهل بدعت هستند و دیگران را هم به گمراهی می‌کشانند هیچ گونه اعتباری به سخنانشان نمی‌شود.
و بنابر این ابوزرعه عراقی که از بزرگترین استادهای مسلم است گفته: هرگاه کسی را دیدی که برای کاستن مقام یکی از اصحاب پیامبر صتلاش می‌کند بدان که او شخصی زندیق است، زیرا قرآن و رسول خدا و آنچه آنها آورده‌اند حق است و این حقایق جز از طریق اصحاب به ما نرسیده است، هرکس از آنها عیب جویی نماید در واقع خواسته که قرآن و سنت را باطل گرداند، و آن عیب بیشتر شایسته‌ی او است و حکم بر او به عنوان زندیق و گمراه بهتر و شایسته‌تر است... خلاصه اینکه غیر از کسانی که با خدا دشمنی می‌کنند و از رحمت خداوند دور افتاده‌اند و نجس و زندیق گشته‌اند هیچ کس دیگری از صحابه دوری نمی‌کند [۸۴۹].
و این منقولات را با نقل سخنی از سلف امت اسلامی در مورد اصحاب پیامبر صبه پایان می‌رسانم، عمر بن عبدالعزیز سخلیفه‌ی پنجم وقتی که از او در مورد رویدادهای میان اصحاب سوال می‌شود می‌گوید: (آن رویدادها خونی ریخته‌شده است که خداوند دستان ما را از آن پاک نگه داشته پس بیایید تا زبانمان را از آن پاک نگه بداریم) و در این سخن ادبی بزرگ و احترامی سترگ برای اصحاب دیده می‌شود و کسی که این روش را دنبال نماید سلامتی را برای خود به ارمغان آورده است و خداوند هر آن کس که بخواهد به راه مستقیم هدایت می‌دهد.
[۸۳۱] شرح العقیدة الطحاویة ۴۶۷. [۸۳۲] در جمادی الاولی سال۱۳هجری وفات فرمود. [۸۳۳] در ذی الحجه سال ۲۳ هجری شهید شد. [۸۳۴] در ذی الحجه سال ۳۵ هجری شهید شد. [۸۳۵] در رمضان سال ۴۰ هجری شهید شد. [۸۳۶] طلحه بن عبیدالله بن عثمان تمیمی در روز جمل سال ۳۶ شهید شد. [۸۳۷] زبیر بن عوام قریشی اسدی در سال ۳۶ هجری بعد از انصراف از جمل کشته شد. [۸۳۸] سعد بن ابی وقاص نخستین فردی که در راه اسلام تیر اندازی کرد و در سال ۵۵ هجری وفات فرمود. [۸۳۹] سعید بن زید بن عمرو بن نفیل عدوی در حدود سالهای ۵۰ تا ۵۲ وفات فرمود. [۸۴۰] عبدالرحمن بن عوف قریشی زهری در سال ۳۲ هجری وفات فرمود. [۸۴۱] عامر بن عبدالله بن جراح قریشی فهری از جمله‌ی اصحاب بدر است و در سال ۱۸ هجری وفات فرمود. [۸۴۲] حمزه بن عبدالمطلب قریشی هاشمی عموی پیامبر و در سال سوم هجری در احد شهید شد. [۸۴۳] جعفر بن ابی طالب هاشمی صاحب دو بال فرزند عموی پیامبر ز در سال ۸ هجری در موته شهید شد. [۸۴۴] حسن بن علی بن ابی طالب نوه و ریحانه‌ی پیامبر صو با پیامبر صمصاحبت داشت و احادیثی از او حفظ کرد و در سال ۴۹ هجری وفات فرمود. [۸۴۵] حسین بن علی بن ابی طالب نوه و ریحانه‌ی پیامبر صو با پیامبر صمصاحبت داشت و احادیثی از او حفظ کرد و در روز عاشورا در سال ۶۱ هجری وفات فرمود. [۸۴۶] الشرح و الابانة ؛ ابن بطه عکبری ۲۵۷-۲۶۵. [۸۴۷] شرح العقیدة الطحاویة ۴۸۴. [۸۴۸] السنة ؛ عبدالله ج ۲/۵۳۶-۵۹۲ ، و کتاب " مطبوع فی فضائل الصحابة ؛ امام احمد ، همراه با تحقیق (وصی الله بن محمد عباس). [۸۴۹] لوامع الانوارالبهیة ج۲/۳۸۵-۳۸۹.