بحث سوم: گشت و گذار امام برای یادگیری علم
بعد از اینکه امام در مکه موفق به حفظ قرآن شد، علاقه و شور و شوق فراوانی به شعر و ادب و لغت عربی پیدا کرد، برای یادگیری آن، بارها پیش هذیل رفت، ظاهراً در عنفوان جوانی اشعار فراوانی را حفظ کرده است، أبری از طریق ربیع بن سلیمان از شافعی /نقل می‌کند که امام فرموده: من در مدرسه به معلم گوش می‌دادم که به بچه‌ها درس می‌داد، فوراً آنرا حفظ می‌کردم، سپس امام می‌فرماید: بعد از رسیدن به سن بلوغ از مکه رهسپار قبیله هذیل شدم تا لغت و فصاحت آنها را یاد بگیرم، چون فصیح ترین قوم عرب بودند [۲۱].
امام حاکم از مصعب زبیری روایت می‌کند که می‌گوید: امام شافعی /تمام اشعار هذیل را حفظ کرده است، سپس خطاب به من گفت: اینرا برای کسی تعریف نکن. راوی می‌گوید: امام شافعی /همراه پدرم با شعر خواندن شب را به صبح می‌رساندند.
امام شافعی /به دنبال شعر و ادب و تأریخ بود، سپس به فقه رو آورد، علت چرخش و عوض کردن مسیر را اینگونه بیان کرده‌اند که امام شافعی /در حالی که سوار بر اسب بود به بیتی استناد می‌کرد، نویسنده مصعب بن عبدالله زبیری خطاب به او گفت: فردی مثل تو با چنین استعدادی به چنین اشعاری استناد می‌کند؟ این کجا و فقه کجا؟
سخن نویسنده تأثیر عجیبی بر امام به جا گذاشت، تصمیم گرفت برای یاد گیری فقه نزد مسلم بن خالد برود. مدتی پیش او کسب فیض کرد سپس رو به مدینه نزد امام مالک رفت [۲۲].
بعضی هم می‌گویند: فردی که امام را برای خواندن فقه تشویق کرد خالد بن مسلم، استادش بود. بیهقی از طریق ابی بکر حمیدی روایت می‌کند: امام می‌فرماید: برای یاد گرفتن ادب و لغب عربی به گشت و گذار پرداختم تا خالد بن مسلم را دیدم، خالد فرمود: ای جوان اهل کجای؟
گفتم: اهل مدینه.
فرمود: چه منطقه‌ای؟
گفتم: از ناحیه خیف.
فرمود: چه قبیله‌ای؟
گفتم: از فرزندان عبد المناف هستم.
فرمود: خیلی خوب است، خداوند در دنیا و اخرت به تو احترام بخشیده ولی استعدادت را در فقه به کار بگیر، منافع و بهره‌های فراوان‌تر به دست خواهید آورد [۲۳].
به هر حال هر علتی در تغیر جهت امام دخیل باشد روشن است که امام بعد از حفظ قرآن به شعر و ادب رو آورده بود و برای این هدف به مسافرت‌های فراوانی رفته بود و اطراف مکه را گشته ، و همه لغت و اشعار آن دوران را حفظ کرده، سپس تصمیم گرفت مسیرش را به فقه تغییر دهد و برای عملی کردن تصمیم مبارکش پیش خالد بن مسلم زنجی رفت و از او کسب فیض کرد به گونه‌ای که هنگام رفتن به مدینه در دریا فقه خوب شنا می‌کرد.
[۲۱]. توالی التأسیس ۵۵ [۲۲]. مناقب بیهقی ۱/۹۶ و الحلیه ۱/۷۰ و توالی التأسیس ۵۴ [۲۳] مناقب بیهقی ۱/۹۷