صفت دوازدهم: دیده شدن
سلف صالح صفت دیده شدن را در بحث اسماء و صفات ذکر کرده‌اند هر چند دیدن خدا در قیامت صفتی است برای مؤمنین، چون میان سلف و خلف در این مورد اختلاف جزئیی وجود دارد.
آیات فراوانی بر دیده شدن خدا در روز قیامت دلالت می‌کنند. مثلاً خداوند می‌فرماید:
﴿وُجُوهٞ يَوۡمَئِذٖ نَّاضِرَةٌ ٢٢ إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٞ ٢٣﴾[القیامة: ۲۲-۲۳]. «آرى در آن روز صورتهایى شاداب و مسرور است. و به پروردگارش مىنگرد».
﴿لِّلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ ٱلۡحُسۡنَىٰ وَزِيَادَةٞ﴾[یونس: ۲۶].
«براى کسانى که کار نیکو کرده‌اند نیکویى [بهشت] و زیاده [بر آن] است».
﴿كَلَّآ إِنَّهُمۡ عَن رَّبِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ لَّمَحۡجُوبُونَ ١٥﴾[المطففین: ۱۵].
«زهى پندار که آنان در آن روز از پروردگارشان سخت محجوبند».
امام ابن قیم جوزی همه آیات رؤیت را در کتاب «الارواح الی الافراح» جمع‌آوری کرده است [۷۴۲].
ابن قیم بیشتر احادیث رؤیت را در همان کتاب نقل کرده است، ما هم بعضی از آنها را روایت می‌کنیم:
حدیث ابی هریره س:
«انَّ النَّاسَ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّه صِ هَلْ نَرَى رَبَّنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صهَلْ تُضَارُّونَ فِي الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ قَالُوا لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَهَلْ تُضَارُّونَ فِي الشَّمْسِ لَيْسَ دُونَهَا سَحَابٌ قَالُوا لَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَإِنَّكُمْ تَرَوْنَهُ» [۷۴۳].
«بعضی از مردم گفتند: ای رسول خدا آیا در روز قیامت خدا را می‌بینیم؟
فرمود: آیا در دیدن ماه در شب چهارده دچار زحمت می‌شوید؟
گفتند: نه ای رسول خداص
فرمود: آیا در دیدن خورشید دچار زحمت می‌شوید؟
گفتند: نه ای رسول خدا ص
فرمود: خدا را همین طور خواهید دید».
حدیث جریر بن عبدالله س:
«قال: كنا جلوسا عند رسول الله ص،فرأى القمر ليلة البدر فقال: إنَّكُمْ سترونَ رَبَّكُمْ كَما تَرَوْنَ هَذَا، لا تُضَامُونَ فِي رُؤيته، فإن اسْتَطَعْتُم أنْ لا تُغْلَبْوا عَلى صَلاةٍ قَبلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِها فافْعَلُوا [۷۴۴] ثم تلا﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ﴾[ق: ۳۹]».
«نزد پیامبر صنشسته بودیم، که ماه را دیدند، سپس فرمود: شما پروردگار خود را همانند این ماه خواهید دید و در دیدنش دچار زحمت نمی‌شوید ، پس اگر توانستید که در خواندن یک نماز بیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب، مغلوب (خستگی و خواب) نشوید، این را انجام دهید، سپس آیه «پیش از برآمدن آفتاب و پیش از غروب به ستایش پروردگارت تسبیح گوى».
و احادیث فراوان دیگری در حادی الارواح صفحه ۲۱۲روایت کرده است.
امام شافعی /رؤیت خداوند را قبول دارد و روایات فراوانی در این مورد از ایشان روایت شده است. یکی از آنها روایت بیهقی از ربیع بن سلیمان است که می‌فرماید: روزی نزد شافعی /نشسته بودم و نامه‌ای از صعید ـ نام مکانی است ـ آمد که در مورد آیه:﴿كَلَّآ إِنَّهُمۡ عَن رَّبِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ لَّمَحۡجُوبُونَ ١٥﴾[المطففین: ۱۵]. سؤال پرسیده بود؟ امام در جواب نوشت: این که خداوند به خاطر خشم از بعضی میان خود و آنها حجاب ایجاد می‌کند، دال بر آن است که بعضی به خاطر خشنودی پروردگار می‌توانند او را ببینند.
ربیع گفت: ای سرورم به این ایمان دارید؟
فرمود: سوگند به خدا اگر ایمان نمی‌داشتم که خداوند را در قیامت می‌بینم هرگز در دنیا او را عبادت نمی‌کردم [۷۴۵].
دوباره بیهقی از ابن هرم قریشی روایت می‌کند که گفته از امام شافعی : شنیدم در مورد آیه﴿كَلَّآ إِنَّهُمۡ عَن رَّبِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ لَّمَحۡجُوبُونَ ١٥﴾[المطففین: ۱۵]. می‌فرمود: خداوند آنها را به سبب خشمش از دیدن خود محروم می‌کند، این دال بر آن است که بعضی به سبب رضایت خداوند از آنها، پروردگار خویش را خواهند دید [۷۴۶].
باز هم بیهقی از سعید بن اسد نقل می‌کند که می‌گوید: به شافعی /گفتم: در مورد حدیث رؤیت چه دیدگاهی دارید؟
فرمود: ای ابن اسد، مرده باشم یا زنده، هرگاه حدیث صحیحی روایت شود، مذهب من هم بر اساس آن حدیث است، هر چند حدیث را نشنیده باشم [۷۴۷].
بیهقی از مزنی نقل می‌کند که گفته از ابن هرم قریشی شنیدم که می‌گفت از امام شافعی /شنیدم که در مورد آیه﴿كَلَّآ إِنَّهُمۡ عَن رَّبِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ لَّمَحۡجُوبُونَ ١٥﴾[المطففین: ۱۵]. می‌فرمود: این آیه دال بر آن است که دوستان خداوند او را در قیامت خواهند دید [۷۴۸].
در طبقات ابن ابی یعلی از امام روایت شده که فرموده: همانا مؤمنین در قیامت با چشمان خود خداوند را خواهند دید همانگونه که ماه را می‌بینند [۷۴۹].
این عقیده امام شافعی بود در مورد رؤیت خداوند در روز قیامت توسط مسلمین، ایشان در این موضوع هم پیرو سلف صالح هستند مانند بقیه صفات که از این روش و منهج بیرون نرفتند.
در این فصل عقیده امام شافعی /را در مورد اسماء و صفات بحث کردیم، که ایشان به همه صفات خداوند که در قرآن ذکر شده یا سنت مطهر از آن خبر داده همانند سلف صالح ایمان داشتند، بدون وارد شدن در تشبیه و کیفیت دادن و تعطیل و تحریف نمودن، نصوص وارده را می‌پذیرفتند، در آینده بعضی از بیانات ایشان را در این مورد نقل خواهیم کرد.
ربیع بن سلیمان می‌گوید: در مورد صفات خداوند از امام شافعی /پرسیدم ؟
فرمود: بر عقل انسان حرام است که خداوند را تمثیل کند، بر وهم و گمانش روا نیست که خدا را محدود سازد، نفوس اجازه ندارند که در آن تفکر کنند و قلب در آن حق تعمق ندارد، پس عقل و قلب تنها باید به توصیفات خداوند و رسول اکرم توجه کنند نه به تعمقات و تفکرات خود [۷۵۰].
امام می‌فرماید: به خدا وآنچه از طرف ایشان آمده و به محمد صو انچه از ایشان روایت شده با همان فهم رسول صایمان دارم [۷۵۱].
امام به ابن اسد فرمود: مرده باشم یا زنده، هرگاه حدیث صحیحی روایت شود، مذهب من هم بر اساس آن حدیث است، هر چند حدیث را نشنیده باشم [۷۵۲].
بنا براین دیدگاه امام در مورد بقیه صفات دیگر که چیزی در باره آنها از او روایت نشده شناخته می‌شود، یعنی امام تمام صفاتی که خداوند برای خود ثابت نموده یا رسولش صاز آن خبر داده بدون تغییر و کیفیت دادن و تشبیه و تحریف، با روش سلف صالح برای حکیم منان ثابت می‌کند. خدا می‌داند.
[۷۴۲] صفحه ۲۱۲. [۷۴۳] بخاری کتاب توحید ۶/ ۲۷۰۴. [۷۴۴] بخاری کتاب توحید ۶/۲۷۰۳. [۷۴۵] مناقب بیهقی ۱/۴۲۹ و حادی الارواح ۲۰۸ [۷۴۶] مناقب بیهقی ۱/۴۱۹. [۷۴۷] مناقب بیهقی ۱/۴۲۱ و الاعتقاد بیهقی ۱۳۱. [۷۴۸] مناقب و اعتقاد ۱/ ۴۲۰. [۷۴۹] همان مصدر. [۷۵۰] مجموعه فتاوی ۴/۶. [۷۵۱] مجموع فتاوی ۴/۲و ۶/۳۵۴و ذم التأویل ابن قدامه ص۱۱ تا ۴۴. [۷۵۲] مناقب ۱/۴۲ و الاعتقاد ۱۳۱.