روش امام شافعی در اثبات عقیده

صفت دهم: چشم

صفت چشم یکی دیگر از صفات خبری ذاتی برای خداوند متعال است که با قرآن و حدیث صحیح پیامبر صثابت شده است.

۱ـ در سوره طه ضمیر مفرد متکلم را مضاف الیه چشم قرار می‌دهد، می‌فرماید:

﴿وَلِتُصۡنَعَ عَلَىٰ عَيۡنِيٓ﴾[طه: ۳۹]. «تا زیر نظر من پرورش یابى».

۲ـ در سوره قمر چشم را به ضمیر جمع اضافه می‌فرماید:

﴿تَجۡرِي بِأَعۡيُنِنَا جَزَآءٗ لِّمَن كَانَ كُفِرَ ١٤﴾[القمر: ۱۴]. «[کشتى] زیر نظر ما روان بود [این] پاداش کسى بود که مورد انکار واقع شده بود».

و میفرماید﴿وَٱصۡنَعِ ٱلۡفُلۡكَ بِأَعۡيُنِنَا وَوَحۡيِنَا وَلَا تُخَٰطِبۡنِي فِي ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓاْ إِنَّهُم مُّغۡرَقُونَ ٣٧﴾[هود: ۳۷]. «و زیر نظر ما و [به] وحى ما کشتى را بساز و در باره کسانى که ستم کرده‏اند با من سخن مگوى چرا که آنان غرق شدنى‏اند».

﴿وَٱصۡبِرۡ لِحُكۡمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعۡيُنِنَاۖ وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ حِينَ تَقُومُ ٤٨﴾[الطور: ۴۸]. «و در برابر دستور پروردگارت شکیبایى پیشه کن که تو خود در حمایت مایى و هنگامى که [از خواب] بر مى‏خیزى به نیایش پروردگارت تسبیح گوى».

اگر در بعضی از آیات عین به ضمیر مفرد اضافه می‌شود دال بر وحدت نیست چون در آیات دیگری به ضمیر جمع هم اضافه گردیده است، مانند نعمت در آیه ۳۴ سوره ابراهیم به صورت مفرد آمده ولی هیچ انسان عاقلی قائل نیست که خدا دارای یک نعمت باشد، خداوند می‌فرماید:

﴿وَإِن تَعُدُّواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ لَا تُحۡصُوهَآۗ إِنَّ ٱلۡإِنسَٰنَ لَظَلُومٞ كَفَّارٞ﴾[ابراهیم: ۳۴]. «اگر نعمت‏خدا را شماره کنید نمى‏توانید آن را به شمار درآورید قطعا انسان ستم‏پیشه ناسپاس است».

یا در آیه ۱۸۷ سوره بقره خداوند می‌فرماید:

﴿أُحِلَّ لَكُمۡ لَيۡلَةَ ٱلصِّيَامِ ٱلرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَآئِكُمۡ﴾[البقرة: ۱۸۷]. «در شبهاى روزه همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گردیده است».

منظور مفرد نیست بلکه همه شب‌های رمضان را شامل می‌شود [۷۳۰].

ابن خزیمه بعد از ذکر آیاتی که صفت عین را ثابت می‌کنند می‌فرماید: بر هر مسلمانی واجب است که صفات ثابت شده در قرآن را برای خدا اثبات کنند. کسی که برای خداوند صفات ثابت شده در قرآن و سنت را نمی‌پذیرد کافر است چون خداوند پیامبر را به عنوان مبین قرآن معرفی می‌فرماید:

﴿بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلزُّبُرِۗ وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ ٤٤﴾[النحل: ۴۴]. «و ما این ذکر [قرآن‏] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى؛ و شاید اندیشه کنند!».

پیامبرصبیان فرموده که خداوند دو چشم دارد و بیان حضرت با قرآن موافق است پس باید بدان ایمان آورد و آنرا تصدیق کرد [۷۳۱].

از امام شافعی /روایت شده که فرموده: خداوند کور نیست چون رسول اکرم صدر بحث تکذیب دجال می‌فرماید: «انه اعور وان ربکم لیس باعور» [۷۳۲].

«او کور است ولی خداوند شما کور نیست».

پیامبرصبیان می‌فرماید که او کور است هر چند مدعی خداوندی است و کارهای خارق العاده انجام می‌دهد ولی دارای عیوب و نقص‌های است که خودش توانایی بر طرف کردن آنها را ندارد، پس دچار اشتباه نشوید و او را خدا نپدارید چون او ناقص است ولی پروردگار شما ناقص نیست، خداوند دارای دو چشم است و با آنها می‌بیند پس بینا و شنوا است بدین علت امام شافعی / برای اثبات صفت عین (چشم) به این حدیث استناد می‌کند [۷۳۳].

[۷۳۰] الصفات الالهیة ۳۱۷ و مختصر الصواعق. [۷۳۱] التوحید ابن خزیمه ۱/۹۷. [۷۳۲] طبقات ابن یعلی ۱/۲۸۳ و مجموع فتاوی ۴/۱۸۲. [۷۳۳] الاسماء و الصفات ۳۹۵.