۲- مسؤلیت انسان در برابر اعمال و رفتارش
انسان در برابر اعمال و رفتار و گفتارش مسؤول است و مسلمان نباید به شیوه‌ای عمل کند که دیگران را وادار به غیبت نماید و صفت زشت تهمت و بدگمانی را در خود و دیگری تقویت کند. «و منقول است از امیرالمؤمنین عُمَرسکه گفت: هرکس که خود را در مقام تهمت باز دارد، اگر خلق، گمان بد در حق او جایز دارند، باید که ملامت ایشان نکند که زمام این ملامت، به کف او بوده است، اگر خود را در آن مقام باز ننمودی، هیچ‌کس سنگ ملامت بر سوی وجود او نزدی، پس فرمود که: هرکس که از مناهی شرع احتراز نکند و اوقات نمازهای پنجگانه ضایع کند، و محرّمات شرع، مباح دارد، ما او را رد کنیم، و اگر دعوی کند که: مرا اندرونی به سامان است و سر و کاری و روز بازاری دارم با حضرت عزّت، آن دعوی بروی تاوان بُوَد، و ما او را قبول نکنیم» [۴۵۴].
آنچه از سخنان عُمَر فاروق فهمیده می‌شود این است که، عبادت آدمی تنها یک جهت دارد، و آن، جهت خدایی است و اگر مسیر پرستش عوض گردد، هواجس و آرزوهای نفسانی در دفاع از شخصیّت خودِ شخص و ارزش‌های بادکنکی پذیرش جامعه سر در می‌آورند و آدمی را از درون به بند می‌کشند. مولانای بلخ در دفتر اول مثنوی می‌گوید:
هرکه داد او حسن خود را مزاد
[۴۵۵]
صد قضای بد سوی او رو نهاد
دشمنان او را ز غیرت می‌درند
دوستان هم روزگارش می‌برند
در پناه لطف حق باید گریخت
کاو هزاران لطف بر ارواح ریخت
تا پناهی یابی آنگه چون پناه
آب و آتش مر ترا گردد سپاه
اگر انسان ارزش‌ها و خوبی‌ها و زیبائی‌هایش را در معرض نمایش دیگران قرار دهد، در دام کینۀ دشمن و محبت دوست گرفتار می‌شود و نغمه‌های وسوسه انگیز تعریف دوستان و آوای حسادت و حقد دشمنان او را از حرکت بسوی معبود باز می‌دارند، باید به خداوند پناه برد تا زنجیرهای بندگی غیر خدا بریده شود و آدمی از درون آزاد گردد.
[۴۵۴] منبع مذکور/۳۱-۳۲. [۴۵۵] هرکس زیبائیش را در معرض نمایش و افزون طلبی قرار دهد صدها قضای بد به او روی می‌آورد.