احادیث قدسی

بخاری، کتاب «الدعوات» باب: [الدُّعَاءِ فِيْ نِصْفَ اللَّيْلِ]

۶۳- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَس: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جقَالَ: يَتَنَزَّلُ رَبُّنَا تَبَارَكَ وَتَعَالَى كُلَّ لَيْلَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، حِينَ يَبْقَى ثُلُثُ اللَّيْلِ الآخِرُ، فَيَقُولُ: مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ؟ مَنْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ؟ مَنْ يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرَ لَهُ؟».

۶۳. از ابوهریرهسروایت شده است که پیامبر جفرمودند: «پروردگار متعال ما ثلث آخر هر شب به آسمان دنیا می‌آید [و بندگانش را ندا می‌زند] و می‌فرماید: چه کسی مرا می‌خواند تا جوابش دهم؟ چه کسی از من طلبی دارد تا به او ببخشم [هر آنچه که می‌طلبد]؟ چه کسی از من بخشش [گناهان و خطاهایش را] می‌خواهد تا او را ببخشم»؟

۶۴- بخاری در کتاب «الصلاة» در قسمت آخر و نیز در کتاب «التوحید» باب [﴿يُرِيدُونَ أَن يُبَدِّلُواْ كَلَٰمَ ٱللَّهِ﴾[الفتح: ۱۵]] «آنان می‌خواهند وعده‌ی پروردگار را تغییر دهند». احادیثی با الفاظی نزدیک به حدیث قبل (شماره‌ی ۶۲) ذکر کرده است و امام مالک نیز در «الـموطأ» حدیثی به لفظ بخاری ذکر کرده است.

مسلم: با روایت متعدد، حدیث مذکور (شماره‌ی ۶۲) را ذکر کرده است:

روایت نخست:

۶۵- با همان لفظ بخاری (حدیث شماره‌ی ۶۲) این روایت را ذکر کرده است با این تفاوت که به جای «يَتَنَزَّلُ رَبُّنَا» لفظ «يَنْزِلُ رَبُّنَا» آورده است.

روایت دوم:

۶۶- «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَسعَنْ رَسُولِ اللهِ ج، قَالَ: يَنْزِلُ اللهُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا كُلَّ لَيْلَةٍ، حِينَ يَمْضِي ثُلُثُ اللَّيْلِ الْأَوَّلُ، فَيَقُولُ: أَنَا الْمَلِكُ، أَنَا الْمَلِكُ، مَنْ ذَا الَّذِي يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ؟ مَنْ ذَا الَّذِي يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ؟ مَنْ ذَا الَّذِي يَسْتَغْفِرُنِي فَأَغْفِرَ لَهُ؟ فَلَا يَزَالُ كَذَلِكَ حَتَّى يُضِيءَ الْفَجْرُ».

۶۶. «از ابوهریرهساز پیامبر جروایت شده است که فرمودند: خداوند هر شب وقتی که یک سوم اول شب سپری می‌شود، به آسمان دنیا می‌آید و می‌فرماید: من فرمانروا و صاحب قدرت هستم. من فرمانروا و صاحب قدرت هستم. چه کسی مرا می‌خواند تا به او پاسخ گویم و دعایش را استجابت کنم؟ چه کسی از من چیزی (طلب و خواسته‌ای) می‌خواهد تا [هر آنچه را که طلب می‌کند] به او عطا کنم؟ چه کسی از من طلب بخشش می‌کند تا او را ببخشم؟ و این جریان همچنان ادامه دارد تا زمانی که فجر طلوع می‌کند».

روایت سوم:

۶۷- «إِذَا مَضَى شَطْرُ اللَّيْلِ، أَوْ ثُلُثَاهُ يَنْزِلُ اللهُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَيَقُولُ: هَلْ مِنْ سَائِلٍ يُعْطَى؟ هَلْ مِنْ دَاعٍ يُسْتَجَابُ لَهُ؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ يُغْفَرُ لَهُ؟ حَتَّى يَنْفَجِرَ الصُّبْحُ».

۶۷. «وقتی که قسمتی از شب یا یک سوم آن سپری می‌شود، خداوند به آسمان دنیا می‌آید و آنگاه می‌فرماید: آیا کسی هست که چیزی بخواهد تا به او داده شود؟ آیا کسی هست که دعایی داشته باشد تا مستجاب شود؟ آیا کسی هست که طلب بخشش گناهانش را بکند تا بخشیده شود؟ تا وقتی که هوا روشن می‌شود [این جریان ادامه دارد]».

روایت چهارم:

۶۸- «يَنْزِلُ اللهُ تَعَالَى فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَيَقُولُ: مَنْ يَدْعُونِي فَأَسْتَجِيبَ لَهُ؟ أَوْ يَسْأَلُنِي فَأُعْطِيَهُ؟ ثُمَّ يَقُولُ: مَنْ يُقْرِضُ غَيْرَ عَدِيمٍ وَلَا ظَلُومٍ؟».

۶۸. «خداوند متعال به آسمان دنیا می‌آید، آنگاه می‌فرماید: چه کسی مرا می‌خواند تا به او پاسخ گویم و دعایش را استجابت کنم؟ یا چه کسی از من خواسته‌ای دارد تا [هر آنچه که می‌خواهد] به او عطا کنم؟ سپس می‌فرماید: چه کسی [می‌تواند از اموال و دارایی که به او داده شده] به کسی که نه فقیر است و نه ستمگر، قرض دهد»؟

روایت پنجم:

۶۹- در این روایت، این جمله به روایت قبل (حدیث شماره‌ی ۶۷) اضافه شده است: «ثُمَّ يَبْسُطُ يَدَيْهِ - تَبَارَكَ وَتَعَالَى - يَقُولُ: مَنْ يُقْرِضُ غَيْرَ عَدُومٍ، وَلَا ظَلُومٍ» «سپس خداوند متعال دستانش را دراز می‌کند (درهای رحمتش را می‌گشاید) و می‌فرماید: چه کسی می‌تواند [از اموال و دارایی که به او داده شد] به کسی (در راه کسی) که نه فقیر است و نه ستمگر قرض نیکویی دهد؟» [۲۵].

روایت ششم:

۷۰- «إِنَّ اللهَ يُمْهِلُ حَتَّى إِذَا ذَهَبَ ثُلُثُ اللَّيْلِ الْأَوَّلُ، نَزَلَ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَيَقُولُ: هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ؟ هَلْ مِنْ تَائِبٍ؟ هَلْ مِنْ سَائِلٍ؟ هَلْ مِنْ دَاعٍ؟ حَتَّى يَنْفَجِرَ الْفَجْرُ».

۷۰. «خدا صبر می‌کند تا زمانی که یک سوم اول شب سپری می‌شود، سپس به آسمان دنیا می‌آید، آنگاه می‌فرماید: آیا کسی هست که طلب بخشش کند؟ آیا کسی هست که توبه کند [و به سوی من بازگردد]؟ آیا کسی هست که سوال کند؟ آیا کسی هست که دعا کند (از من چیزی بخواهد)؟ این کار ادامه دارد تا زمانی که فجر طلوع می‌کند».

[۲۵] منظور از قرض‌دادن به خدا که (در حدیث شماره‌ی ۶۸ و ۶۹) مطرح شده است، انجام اعمال به طور عام است، حال این عمل نماز باشد یا روزه یا ذکر و یا صدقه‌دادن و یا هر عمل دیگری از این قبیل، و بیان انجام چنین اعمالی به عنوان قرض‌دادن به خدا، بیانگر لطف خدا به بندگان و تشویق آن‌ها بر انجام‌دادن عبادات‌شان می‌باشد. منظور از «یبسط یدیه» (در حدیث ۶۹) نشر رحمت و کثرت بخشش و اجابت خواسته‌ی بندگان از طرف خدای سبحان است. [شرح امام نووی بر صحیح مسلم].